སོག་པོ་ཇུན་གར་བས་བོད་ལ་བཙན་འཛུལ་གྱིས་སྔ་འགྱུར་རྙིང་མའི་བསྟན་པ་བསྣུབས་པའི་རྒྱུ་མཚན་དང་དེའི་རྒྱབ་ལྗོངས་ལ་དཔྱད་པ།

བསྟན་པ་ཚེར་རིང་ (Tenpa Tsering Batsang, IFRAE, INALCO)

གནད་བསྡུས

རྩིམ་ཡིག་འདིར་དུས་རབས་བཅོ་བརྒྱད་ནང་སོག་པོ་ཇུན་གར་བས་བོད་ལ་བཙུན་འཛུལ་མ་བྱས་གོང་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་གི་དབང་འཛིན་མི་སྣ་དང་རྡོ་བྲག་རིག་འཛིན་པདྨ་འཕྲིན་ལས་སོགས་རྙིང་ཕྱོགས་ཀྱི་བསྟན་འཛིན་སྐྱེས་ཆེན་ཚོའི་དབར་གྱི་མཆོད་ཡོན་གྱི་འབྲེལ་བ་དང་། དེ་རྗེས་ཇུན་གར་བས་བོད་ལ་བཙན་འཛུལ་བྱས་པའི་བརྒྱུད་རིམ་ནང་རྙིང་བསྟན་བསྣུབས་པར་ཀུན་སློང་བྱེད་མཁན་སོག་རིགས་སྒོ་མང་མཁན་པོ་བློ་བཟང་ཕུན་ཚོགས་གཙོས་དགེ་ཕྱོགས་ཀྱི་བླ་གྲྭ་ཉུང་ཤས་མཉམ་ཞུགས་བྱས་ཡོད་པ་རྭ་སྤྲོད་ཀྱིས་གླེང་སློང་བྱས་ཡོད།

བརྡ་ཆད་གཙོ་བོ

དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་། རྒྱལ་དབང་ལྔ་པ་ཆེན་པོ། སྨིན་གྲོལ་གླིང་། རྡོ་རྗེ་བྲག ཇུན་གར་བ། རྙིང་བསྟན་བསྣུབས་པ། བཙན་འཛུལ། ཕྱོགས་ཞེན།

གླེང་གཞི།

དེ་ཡང་ཇི་སྐད་དུ།
མིས་རང་གི་སྐྱེ་ཁུངས་མ་ཤེས་ན། །ནགས་ནང་གི་སྤྲེའུ་དང་འདྲ། །
མི་རང་གི་ཆོ་འབྲང་མ་ཤེས་ན། །སྒོ་ཁའི་ཕྱུགས་ཟོག་དང་འདྲ། །
ཡབ་མེས་ཀྱི་ཆེ་དགེ་ཡིག་ཚང་མ་ཤེས་ན། །མཛོ་རྒྱན་འཁྱམ་པོ་དང་འདྲ། །

ཞེས་གསུངས་པ་ལྟར་འདས་ཟིན་པའི་རང་ཅག་གི་མེས་པོ་ཚོས་བཞག་པའི་འོད་སྟོད་ལྡན་པའི་མཛད་རྗེས་དང་། སྐྱོ་བ། ཡིད་ཕངས་པའི་ལོ་རྒྱུས་མངར་སྐྱུར་གང་བྱུང་ཡོད་ཀྱང་དེ་དག་ལ་རྒྱུས་ལོན་དང་ལེགས་སྤེལ་ཉེས་འགོག་བྱ་རྒྱུ་ནི་རྗེས་རབས་རྣམས་ཀྱི་ཕྲག་ཏུ་བབ་པའི་ལས་འགན་ཡིན། སྤྱིར་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་རབས་དང་ཆོས་འབྱུང་དེ་བཞིན་རྟོགས་བརྗོད་དང་རྣམ་ཐར་གྱི་ཡིག་ཚང་ཁག་གི་ནང་དུས་རབས་བཅོ་བརྒྱད་༼༡༧༡༧–༡༧༢༠༽་ནང་སོག་པོ་ཇུན་གར་བས་བོད་ལ་བཙན་འཛུལ་བྱེད་སྐབས་སྔ་འགྱུར་རྙིང་མའི་སྐྱེས་ཆེན་མང་པོ་ཉེས་མེད་བཀྲོངས་པ་དང་བསྟན་པ་བསྣུབས་པ་སོགས་ཕྱོགས་ཙམ་ཕྱོགས་ཙམ་གསལ་མོད། ད་ཕན་ཇུན་གར་བས་སྔ་འགྱུར་རྙིང་མའི་ཆོས་དང་གང་ཟག་ལ་དམིགས་བསལ་སྔང་ཟུག་གིས་རྙིང་བསྟན་བསྣུབས་དགོས་པའི་རྒྱུ་མཚན་གཙོ་བོ་གང་ཡིན་པ་དང་དེ་བསྣུབས་པའི་ཁྱབ་ཚད་དང་དེའི་ཤུགས་རྐྱེན་སོགས་ཞིབ་པར་འཁོད་པའི་དཔྱད་རྩོམ་དེ་འདྲ་རིག་རྒྱུ་མི་འདུག་པས་དེའི་སྟོང་ཆ་སྐོང་ཕྱིར་གུས་པས་སྐབས་དེའི་རིས་མེད་སྐྱེས་ཆེན་ཚོའི་རྣམ་ཐར་དང་། རྟོགས་བརྗོད། དེ་བཞིན་བོད་ཀྱི་ཆོས་འབྱུང་རྒྱལ་རབས། ནུབ་ཕྱོགས་པའི་མཁས་པ་ཚོས་ཇུན་གར་གྱི་དམག་བོད་དུ་ལྟགས་པའི་སྐོར་ལ་བྲིས་པ་སོགས་ལ་ཁུངས་བཅོལ་ནས་དངོས་ཐོག་བདེན་འཚོལ་གྱི་སྒོ་ནས་གོང་དུ་བཤད་པའི་གནད་དོན་ཐོག་དཔྱད་ཞིབ་བྱ་རྒྱུ་ཡིན།

དེ་ཡང་བོད་སོག་གི་འབྲེལ་བ་ནི་དུས་རབས་བཅུ་གསུམ་ཙམ་ལ་ཇིང་གེར་ཧན་༼༡༡༥༥–༡༢༢༧༽གྱིས་སྣེ་ཁྲིད་པའི་སོག་པོའི་སྟོབས་ཤུགས་གླིང་ཆེན་ཨེ་ཤེ་ཡའི་ཕྱོགས་མང་པོར་ཁྱབ་པ་བཞིན་བོད་ཀྱི་ས་མཚམས་སུའང་སྤྱི་ལོ་༡༡༩༤ཙམ་ལ་སླེབས་ནས་བོད་པ་ཚོས་ཁོ་པར་འདབ་ནོར ་ཞེས་པ་སྤྲོད་པའི་སྲོལ་ཆགས། དེའི་རྗེས་སོག་རྒྱལ་གཉིས་པ་ཨོ་གོ་ཏའི་༼༡༡༨༦–༡༢༤༡༽བུ་གོ་དན་༼༡༢༠༦–༡༢༥༡༽གྱིས་འཇིགས་སྐུལ་གྱི་ཡི་གེ་ས་སྐྱ་པཎ་ཆེན་ཀུན་དགའ་རྒྱལ་མཚན་༼༡༡༨༢–༡༢༥༡༽ལ་བཏང་སྟབས་ས་པཎ་དགུང་ལོ་སྨིན་ཡང་ཐག་རིང་སོག་ཡུལ་དུ་ཕེབས་དགོས་པ་ཐུག དེར་བརྟེན་བོད་སོག་གི་ཐོག་མའི་འབྲེལ་བ་ནི་འདྲ་མཉམ་དང་དྲང་བདེན་གྱི་ཐོག་ནས་མིན་པར་འཇིགས་སྐུལ་གྱི་འོག་ནས་འཚུགས། དེ་ནས་རིམ་གྱིས་ཡོན་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་རྒྱལ་ཐོག་དང་པོ་གོང་མ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོས་༼༡༢༡༥–༡༢༩༤༽འཕགས་པ་རིན་པོ་ཆེར་བོད་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་ཕུལ་བས་མཚོན་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་པོར་བསྐོས་པ་ནས་བཟུང་བོད་སོག་མཆོད་ཡོན་གྱི་འབྲེལ་བ་འཚུགས་ཤིང་བོད་དུ་ས་སྐྱ་པས་དབང་བསྒྱུར་བའི་དུས་རབས་ཤར། འོན་ཀྱང་ཡོན་གྱི་གོང་མ་ཏོ་གོན་ཐི་མུར་༼༡༣༢༠–༡༣༧༠༽གྱི་སྐབས་ཏེ་སྤྱི་ལོ་༡༣༤༦་ཙམ་ལ་ཡོན་གྱི་མངའ་ཐང་ཉམས་རྒུད་དུ་ཕྱིན་པ་དང་ཕྱོགས་མཚུངས་བོད་དུ་ཏཱ་ཡི་སི་ཏུ་བྱང་ཆུབ་རྒྱལ་མཚན་༼༡༣༠༢–༡༣༦༤༽གྱིས་ས་སྐྱའི་སྲིད་དབང་འཕྲོག འདི་སྐབས་ཡོན་བྱང་མའི་རྒྱལ་རྒྱུད་ཨལ་ཐན་རྒྱལ་པོས་༼༡༥༠༧–༡༥༨༢༽་རྒྱལ་མཆོག་སྐུ་ཕྲེང་གསུམ་པ་བསོད་ནམས་རྒྱ་མཚོ་༼༡༥༤༣–༡༥༨༨༽སོག་ཡུལ་ཐུ་སྨད་དུ་གདན་དྲངས་པས་སོག་པོའི་ཡུལ་དུ་དགེ་ལུགས་ཀྱི་བསྟན་པ་ཐོག་མར་དར། མདོར་ན་ཕག་གྲུ་དང་རིན་སྤུངས་དེ་བཞིན་སྡེ་པ་གཙང་པའི་སྐབས་སོག་བོད་བར་ཆོས་ཕྱོགས་ཀྱི་འབྲེལ་བ་ཙམ་ལས་བོད་ཀྱི་སྲིད་ཕྱོགས་ལ་སོག་པོའི་དབང་ཤུགས་མེད་པར་མངོན། སྡེ་པ་གཙང་པས་བོད་ལ་དབང་བསྒྱུར་བའི་སྐབས་གཡོན་ཐལ་ཆེ་བའི་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་སྲིད་ཇུས་འོག་དགེ་ལུགས་པར་སྡང་པོ་1 བྱས་པ་སོགས་རྒྱུ་རྐྱེན་མང་པོ་ཞིག་ལ་བརྟེན་ནས་དབུས་ཀྱི་སྡེ་པ་སྐྱིད་ཤོད་པ་དང་ཕྱག་མཛོད་བསོད་རྣམ་རབ་བརྟན་༼༡༥༩༥–༡༦༥༨༽ལ་སོགས་ཀྱིས་སོག་པོའི་འགོ་དཔོན་གུ་ཤྲི་ཧན་༼༡༦༤༢–༡༦༥༥༽གི་དམག་སྐད་བཏང་ནས་གཙང་པའི་སྲིད་དབང་འཕྲོག་སྟེ་རྒྱལ་མཆོག་སྐུ་ཕྲེང་ལྔ་པ་ངག་དབང་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོར་༼༡༦༡༧–༡༦༨༨༽་སྤྱི་ལོ་༡༦༤༢ལོར་ཕུལ། དེ་ལྟར་དགེ་ལུགས་ཀྱིས་སྣེ་ཁྲིད་པའི་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་གི་གཞུང་དབུ་བརྙེས་སོ།

བོད་ཀྱི་ཆོས་ལུགས་དབང་འཛིན་པ་ཚོར་ཆ་མཚོན་ན་རང་གི་ཆོས་ལུགས་ལས་ལྷག་པའི་བོད་རྒྱལ་ཁབ་དང་བོད་རིགས་གཅིག་གི་འདུ་ཤེས་མེད་པར་རང་གི་ཆོས་ལུགས་འཛིན་སྐྱོང་སྤེལ་གསུམ་གྱི་ཕྱིར་སོག་པོའིདཔུང་ཤེད་བེད་སྤྱོད་བྱེད་སྲོལ་དེ་སྔར་ས་སྐྱ་པའི་སྐབས་ནས་བྱུང་བ་ཞིག་ལས་གསར་པ་གང་ཡང་མིན། དེ་ཡང་ལྔ་པ་ཆེན་པོས2“སྔར་ས་སྐྱ་པས་རྒྱ་ཧོར་གྱི་དམག་ཁྲིད་ནས་འབྲི་གུང་པས་གཙོས་ཡུལ་ཁམས་མང་དུ་བཅོམ། འབྲི་གུང་པས་སྟོད་ཧོར་གྱི་དམག་འབུམ་ཙམ་ས་སྐྱ་པའི་ཐོག་ཏུ་དྲངས། ཀརྨ་པས་དགེ་ལུགས་གཙོ་བོར་གྱུར་པའི་གྲུབ་མཐའ་མི་གཅིག་པ་ཚོ་གཞོམ་པར་འདོད་ནས་བོད་ནང་འཁྲུག་གི་ཆེད་དུ་ཀོང་པོར་ཀར་སྲིད་བསྒྲིགས། བསམ་སྦྱོར་ངན་པ་དེ་དག་གི་ལན་དུ་དགེ་ལུགས་ཀྱིས་ཧོར་དམག་བོད་དུ་དྲངས་པ་སོགས་ཤིན་ཏུ་མང་།” ཞེས་གསུངས་པས་མཚོན་ནོ།

དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་པའི་སྐབས་སོག་པོ་རྣམས་ཕྱིའི་དྲག་པོའི་དཔུང་རོགས་ཙམ་ལས་བོད་ཀྱི་ནང་སྲིད་ལ་ཐེ་འཇུས་དེ་ཙམ་མེད། གུ་ཤྲི་ཧན་3ལྟ་བུར་མཚོན་ན་ཁོ་རང་ལ་ཆོས་རྒྱལ་གྱི་གོ་མིང་ཙམ་དང་བོད་ཀྱི་གཞུང་དང་སྲིད་ཇུས་ལ་བློ་འདོན་ཙམ་ལས་དེ་མིན་ཤུགས་རྐྱེན་ཆེ་བའི་ཐེ་ཇུས་མེད། ཁོ་རང་གི་བཞུགས་ས་གཙོ་བོ་དེ་འདམ་གཞུང་ཡིན་པ་ལས་ལྷ་ས་མིན། ཁོ་རང་༧རྒྱལ་མཆོག་ལྔ་པ་ཆེན་པོར་རྩེ་གཅིག་དད་གུས་དང་ཁོང་གི་བཀའ་དགོངས་ལ་བརྩི་འཇོག་དང་མཐོང་ཆེན་གནང་མཁན་ཡིན། ལྷག་དོན་རྒྱལ་མཆོག་ལྔ་པ་ཆེན་པོའི་མཁན་བཙུན་བཟང་གསུམ་གྱི་སྐུའི་གཟི་བྱིན་གྱིས་སོག་པོ་ཚོ་པ་དང་ཚོ་པའི་བར་ནང་འཁྲུག་བྱུང་སྐབས་བླང་དོར་བཀའ་སློབ་གནང་བས་ཞི་མཐུན་ལྷིང་འཇགས་སུ་གྱུར་སྟབས་ཁོང་ནི་རྒྱ་སོག་ཐམས་ཅད་ཀྱིས་བརྩི་བཀུར་ཞུ་ཡུལ་དུ་གྱུར། མདོར་ན་དུས་རབས་བཅུ་བདུན་པའི་ནང་ལྔ་པ་ཆེན་པོ་ནི་4བོད་ཀྱི་ཆོས་སྲིད་གཉིས་ཀྱི་བདག་པོ་ཙམ་དུ་མ་ཟད་རྒྱ་སོག་གིས་ཀྱང་རང་རང་གི་ཆོས་སྲིད་ཐོག་ལའང་སྐྱབས་འཇུག་ཞུ་ཡུལ་ཡིན། གུ་ཤྲི་ཧན་དང་ལྔ་པ་ཆེན་པོ་དགོངས་པ་རྫོགས་རྗེས་བོད་ཀྱི་སྲིད་སྐྱོང་གི་ཁྲི་དེ་སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་མཚོས་༼༡༦༥༣–༡༧༠༥༽གནང་མུས་དང་། རྒྱལ་པོའི་ཁྲི་དེ་གུ་ཤྲིའི་ཡང་ཚ་ལྷ་བཟང་ཁང་༼b.༡༧༡༧༽གིས་བཟུང་། འོང་ཀྱང་སྐབས་དེར་བོད་དུ་སྔོན་གྱི་༧རྒྱལ་མཆོག་ལྔ་པ་ལྟ་བུའི་དབང་ཐང་ཅན་གྱི་དབང་འཛིན་པ་མེད་པས་ལྷ་བཟང་ཁང་གིས་བོད་ཀྱི་སྲིད་དབང་གི་བདག་དབང་འཕྲོག་རྒྱུར་གོ་སྐབས་བཟང་པོ་མཐོང་ནས་ཁོ་རང་དང་ཁོ་རང་གི་ཕྱོགས་གཏོགས་པ་5ཚོས་སོ་སོའི་དམིགས་ཡུལ་བསྒྲུབ་པར་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་རྒྱབ་སྐྱོར་ལ་བརྟེན་དགོས་གཤིས། སྡེ་སྲིད་ནས་དགེ་ལུགས་ལས་རྙིང་ཆོས་ལ་དགའ་ཞེན་ཆེ་བ་བྱེད་ལུགས་དང་ལྔ་པ་ཆེན་པོ་སྐུ་འདས་པ་གསང་རྒྱ་བྱས་པ་ནོར་འཁྲུལ་ཡིན་ཚུལ། ལྷག་དོན་དྲུག་པ་ཚངས་དབྱངས་མཚོའི་ཡང་སྲིད་བརྫུས་མ་ཡིན་སྐོར་སོགས་སྙད་འདོགས་མང་པོ་བྱས། རྗེས་སོར་ཁོ་པས་སྡེ་སྲིད་བཀྲོངས་པ་དང་གུ་ཤྲིའི་མི་རྒྱུད་གཅིག་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་མིང་དོན་མཚུངས་པ་ཐོག་མ་ཆགས་པ་དང་མཐའ་མའང་ཁོ་རང་ཡིན།

དཔྱད་གཞི་དངོས།

དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་སྲིད་གཞུང་གི་དབང་འཛིན་མི་སྣ་དང་རྡོར་སྨིན་གཉིས་ཀྱི་བླ་ཆེན་རིག་འཛིན་པདྨ་འཕྲིན་ལས་དང་གཏེར་བདག་གླིང་པ་འགྱུར་མེད་རྡོ་རྗེའི་དབར་གྱི་འབྲེལ་བ།

ཇུན་གར་བས་སྔ་འགྱུར་རྙིང་མའི་བསྟན་པ་བསྣུབས་པའི་རྒྱུ་རྐྱེན་གང་ཡིན་ཞིབ་པར་དཔྱད་དགོས་ན་༧གོང་ས་ལྔ་པ་ཆེན་པོ་དང་རྡོར་སྨིན་གཉིས་ཀྱི་བསྟན་འཛིན་གྱི་སྐྱེས་ཆེན་ཚོའི་དབར་གྱི་འབྲེལ་བ་ཅི་འདྲ་ཡིན་མིན་དང་དེའི་རྒྱབ་ལྗོངས་ལ་དཔྱད་དགོས་པ་གནད་ཀ་ཡིན། སྤྱིར་བོད་ཀྱི་ནང་བསྟན་ཆོས་བརྒྱུད་ཆེན་པོ་བཞིའི་ནང་གི་རྙིང་མ་ནི་ས་སྐྱ་དང་། འབྲི་གུང་། ཀརྨ་ཀམ་ཚང་། དེ་བཞིན་དགེ་ལུགས་དང་མི་འདྲ་བར་བོད་བཙན་པོའི་རྒྱ་རབས་མཇུག་རྫོགས་པ་ནས་བཟུང་ད་བར་བོད་ཀྱི་སྲིད་ཕྱོགས་ལ་དབང་བསྒྱུར་ཐུབ་པའི་ཆོས་ལུགས་ཤིག་ཆགས་ཐུབ་མེད། འོན་ཀྱང་དུས་རབས་བཅུ་བདུན་པའི་ནང་བོད་གཞུང་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་དབུ་བརྙེས་པ་དང་། རིམ་གྱིས་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་གི་སྲིད་འཛིན་མི་སྣ་ཚོ་དང་རྙིང་མའི་རྡོར་སྨིན་གཉིས་ཀྱིས་གཙོས་བསྟན་འཛིན་གྱི་སྐྱེས་ཆེན་ཚོའི་བར་ཆོས་ཕྱོགས་ནས་བླ་སློབ་ཀྱི་འབྲེལ་བ་ཟབ་པོ་བྱུང་ཡོད་པ་དང་། སྲིད་ཕྱོགས་ལའང་འབྲེལ་བ་གང་ལ་ལང་འཚམས་ཤིག་ཞིག་བྱུང་ཡོད་པ་གོང་གསལ་གྱི་བླ་མ་ཚོའི་རྣམ་ཐར་ལས་ཤེས་སོ། དེ་ཡང་དགའ་ལྡན་ཕོ་ཕྲང་པའི་སྲིད་གཞུང་གི་དབང་འཛིན་མི་སྣ་ཨང་དང་པོ་ནི་༧་རྒྱལ་མཆོག་སྐུ་ཕྲེང་ལྔ་པ་ཡིན། ཁོང་ནི་གཏེར་ཆོས་མང་པོ་ནས་ཆོས་རྒྱལ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱི་རྣམ་སྤྲུལ་ཡིན་པར་ལུང་བསྟན་ཡོད་དེ། བློན་པོ་བཀའ་ཐང་ལས།6

རྒྱལ་པོ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་ཉིད༔ སྐུ་གསུང་ཐུགས་ཡོན་འཕྲིན་ལས་ལྔ༔
འཕྲུལ་ལྔ་བསྒྱུར་བའི་སྟོབས་སུ་འགྱུར༔ འདྲ་མིན་ཞིག་དང་མ་ནོར་ན༔
གཟུགས་སྐུ་གཉིས་ཀྱིས་འགྲོ་དོན་མཛད༔ བྱང་མི་འདུལ་སྐྱོང་གནམ་སའི་བདག༔
ཟ་ཧོར་ཆབ་ལས་འབེབས་པ་འབྱུང་༔

ཞེས་དང་། དེ་བཞིན་བཙུན་མོ་བཀའ་ཡི་ཐང་ཡིག་ལས།7
ངས་ལུང་བསྟན་པ་བྱང་མིང་གནམ་སའི་བདག༔ ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་འཕྲིན་ལས་སྤྲུལ་པ་སྟེ༔
ཇི་བཞིན་འདྲ་བ་སྡེ་གུ་ལྷ་བཞེངས་ནས༔ རྣམ་ཐར་གྱང་རིས་དག་ལ་བྲི་བར་བྱོས༔

ཅེས་གསུངས་པ་ལྟར་ཁོང་གི་ཡབ་ནི་སྡེ་པ་གཙང་པའི་སྐབས་དབུས་ཕྱོགས་སུ་མིང་གྲགས་ཆེ་ཞིང་རྙིང་ཆོས་ལ་མོས་པ་ཅན་སྡེ་པ་ཧོར་བདུད་འདུལ་རབ་བརྟན་དང་། ཡུམ་ནི་ཡར་འབྲོག་8ཁྲི་དཔོན་ གྱི་སྲས་མོ་ཀུན་དགའ་དབང་མོ་ཡིན། དེའི་གཅེན་མོ་ཡིད་འཛིན་དབང་མོ་ནི་རྙིང་མའི་བྱང་གཏེར་གྱི་རྒྱུད་འཛིན་ཆེན་མོ་བྱང་བདག་བཀྲ་ཤིས་སྟོབས་རྒྱལ་༼༡༥༥༠–༡༦༠༣༽གྱི་བདག་མོ་དང་ཁོང་གི་སྲས་རྡོ་རྗེ་བྲག་རིག་འཛིན་གསུམ་པ་ངག་གི་དབང་པོའི་ཡུམ་ཡིན། དེར་བརྟེན་ལྔ་པ་ཆེན་པོ་དང་པོ་རིག་འཛིན་ངག་གི་དབང་པོ་༼༡༥༨༠–༡༦༣༩༽གཉིས་སྐུ་མཆེད་ཡིན། ལྔ་པ་ཆེན་པོ་སྐུ་བལྟམས་པའི་ལོ་དེར་རིག་འཛིན་ངག་གི་དབང་པོས་ཚེ་གུར་གྱི་དབང་བཀའ་ཉེན་སེལ་དུ་སྩལ9། དེ་ལྟར་གོང་ས་ལྔ་པ་ཆེན་པོ་དང་རྙིང་ཆོས་ཀྱི་ཐོག་མའི་འབྲེལ་བ་ནི་རང་གི་ནང་མིའི་ཐོག་ནས་བྱུང་བ་ཞིག་ཡིན་ཀྱང་། དེ་རྗེས་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་དགོས་དབང་ཞིག་གི་སྒོ་ནས་ཀྱང་རྙིང་ཆོས་དང་ལྷག་པར་འབྲེལ་བ་དམ་ཟབ་ཆགས་པའང་སྲིད་དེ། སྣང་སོག་གོང10་གསུམ་གྱིས་སྡེ་པ་གཙང་པའི་ཕྱོགས་སུ་ལངས་པས། དེའི་ཁ་གཏད་ལྟ་བུར་ལྔ་པ་ཆེན་པོས་རྙིང་ཆོས་སྤྱི་དང་བྱང་གཏེར་གྱི་ཆོས་སྐོར་མང་པོ་གསན་ཅིང་རིག་འཛིན་ལེགས་ལྡན་དང་བྱང་བདག་བཀྲ་ཤིས་སྟོབས་རྒྱལ་ཀྱི་ཟབ་གཏེར་རྣམས་ཉམས་ལེན་གཙོ་བོར་མཛད། དེ་ཡང་ཁོང་གིས11

བདུད་འཇོམས་རྗེ་རྡེ་ཆོས་རྒྱལ་དབང་པོའི་སྡེས། །རྨི་ལམ་ཚུལ་དུ་ཟབ་གཏེར་གདམས་པའི་བཀའ། །
ལེགས་བཤད་ཟ་ཧོར་སྔགས་སྨྱོན་དྲག་པོ་རྩལ་། །རིག་འཛིན་གང་ཤར་རང་གྲོལ་བྱིན་གྱིས་རློབས། །

དེ་ལྟར་༧གོང་ས་ལྔ་པ་ཆེན་པོས་བྱང་བདག་བཀྲ་ཤིས་སྟོབས་རྒྱལ་གྱིས་མངའ་རིས་རིག་འཛིན་ལེགས་ལྡན་རྡོ་རྗེ་དབུ་བླར་བསྟེན་པ་སྔོན་གནས་རྗེ་དྲན་གྱིས་སྒོ་ནས་སྔ་འགྱུར་གྱི་བཀའ་གཏེར་སྤྱི་དང་། བྱེ་བྲག་རྒྱ་ཞང་ཁྲོམ་དང་རྒོད་ལྡེམ་གོང་འོག་དང་། མངའ་རིས་པཎ་ཆེན་པདྨ་དབང་རྒྱལ་༼༡༤༨༧–༡༥༤༢༽དང་བྱང་བདག་གི་ཟབ་གཏེར་ལ་གཙོ་བོ་ཉམས་བཞེས་མཛད་ཚུལ་དོ་ཀཱུ་ལའི་གོས་བཟང་དུ་གསལ་ཞིང་། བྱང་བདག་བཀྲ་ཤིས་སྟོབས་རྒྱལ་དང་རིག་འཛིན་ངག་གི་དབང་པོ་གཉིས་སློབ་དཔོན་པདྨའི་རྗེ་འབངས་ཆོས་རྒྱལ་ཁྲི་སྲོང་དང་སྣ་ནམ་རྡོ་རྗེ་བདུད་འཇོམས་སུ་ངོས་འཛིན་གྱིས་བཀུར་སྟི་བླ་མེད་ཞུས།

འདི་ཡིན་ཚུལ་ཀྱང་དགེ་ཕྱོགས་ཀྱི་བླ་མ་ཐུ་ཀན་ཆོས་ཀྱི་ཉི་མས།12 “༧གོང་ལྔ་པ་ཆེན་པོ་ནི་མངའ་བདག་ཉང་གི་སྐུའི་སྐྱེ་བ་ཡིན་པ་དང་ལེགས་ལྡན་རྗེ་དང་ཆོས་རྒྱལ་དབང་པོའི་སྡེའི་སྡེ་དག་སྣང་ལ་མཇལ་བར་བརྟེན། དེ་ལས་བརྒྱུད་པའི་ཆོས་རྣམས་ཟུར་ཆོས་དབྱིངས་རང་གྲོལ་དང་། ཁྲ་ཚང་པ་བློ་མཆོག་རྡོ་རྗེ་ལས་ཡོངས་སུ་རྫོགས་པ་གསན་ནས་ཉམས་བཞེས་འཆད་སྤེལ་ཡིག་འཇོག་ཅི་རིགས་མཛད་” ཅེས་གསུངས། ལྔ་པ་ཆེན་པོས་རིག་འཛིན་པདྨ་འཕྲིན་ལས་༼༡༦༤༡–༡༧༡༧༽དང་གཏེར་བདག་གླིང་པ་འགྱུར་མེད་རྡོ་རྗེ་༼༡༦༤༦–༡༧༡༤༽ནས་བྱང་གཏེར་གྱི་ཆོས་སྐོར་དང་གཏེར་གསར་གྱི་དབང་ལུང་མན་ངག་ཇི་སྙེད་གཅིག་གསན་པ་དང་། ཕར་ཡང་༧རྒྱལ་དབང་མཆོག་གི་གསུང་ཆོས་གསང་བ་རྒྱ་ཅན13་ལ་སོགས་མང་པོ་ཕུལ་བས་མཚོན་གསོ་སྐྱོང་མཐར་ཕྱིན་པར་མཛད། ་༧རྒྱལ་དབང་མཆོག་ནས་རྟག་པར་ཐུགས་དད་ཆེན་པོས་རྡོ་རྗེ་བྲག་རིག་འཛིན་པདྨ་འཕྲིན་ལས་དང་སྨིན་གླིང་གཏེར་ཆེན་འགྱུར་མེད་རྡོ་རྗེ་གཉིས་ལ་རིག་འཛིན་རྣམ་གཉིས་ཅེས་ཕས་བུ་ལ་བརྩེ་བ་ལྟར་ཐུགས་བརྩེ་ཆེན་པོ་གནང་གི་ཡོད་པ་ནི་ཆེ་མཆོག་འདུས་པ་རྩལ་གྱི་རྣམ་ཐར་ལས།14

“ཡང་རིག་འཛིན་ཆེན་པོ་རྣམ་གཉིས་སྐབས་རེ་སྐུ་ཞབས་སུ་གདན་བཞེས་ཀྱིས་གོང་ལ་ཕེབས་དུས་ཐུགས་སྣང་དག་དྲགས་པས་གཟིམ་ཆུང་སྦུག་ནས་འཁྱག་སྐམ་གྱི་བསྒྲིལ་ཁ་ལེན་དུ་འཇུག་པ་གནང་། གསོལ་ཇའི་ཐོག་ཏུ་༧གོང་ཞབས་རིན་པོ་ཆེ་རང་གི་ཕྱག་བསྟར་ཏེ་དང་པོར་པྱག་ལེགས་པར་ཕྱིས། དེ་ནས་སྤོས་བདུག་གནང་། གསོལ་ཇའི་ཐོག་ཏུ་ཁྱེད་དཔོན་སློབ་གཉིས་གསོལ་ཞིབ་གནང་གོ་ཅེས་གསོལ་ཞིབ་འབུལ་བ་གནང་རྗེས། འཁྱག་སྐམ་གྱི་སྒྲིལ་ཁ་ཞལ་ཕྱེ་ནས་ཕྱག་ཤན་གྱིས་བཏུབ་པ་གནང་། དཔོན་སློབ་གཉིས་ལ་སོ་སོར་འབུལ་བ་གནང་།” ཞེས་གསུངས་པས་༧རྒྱལ་དབང་མཆོག་དང་རིག་འཛིན་རྣམ་གཉིས་དབར་མཛའ་བརྩེའི་འབྲེལ་བ་ཟབ་པོ་ཡོད་པ་རྟོགས་ནུས་སོ།

སྲིད་ཕྱོགས་ནས་ཀྱང་རིག་འཛིན་རྣམ་གཉིས་ལ་རྒྱལ་དབང་མཆོག་དང་སྡེ་སྲིད་ན་རིམ་གྱི་བཀའ་ཤོག་ཀྱང་མང་པོ་འབྱོར་གྱི་ཡོདཅིང་། སྲིད་གཞུང་གི་གཞུང་འབྲེལ་མཛད་སྒོ་དཔེར་ན་སྡེ་སྲིད་ཁྲི་འདོན་དང་རྒྱལ་པོ་ཁྲི་འདོན་སོགས་སུ་མཉམ་བཞུགས་གནང་གི་ཡོད། དེ་ཡང་པདྨ་འཕྲིན་ལས་ཀྱིས།15“རང་ལོ་བཅོ་བརྒྱད་པ་ས་ཁྱི་ཟླ་བ་བཅུ་གཉིས་པའི་མཇུག་ལ་གོ་ཤི་རྒྱལ་པོའི་ཚབ་ཁྲི་འཁོད་སྐབས་བླ་དཔོན་ཐམས་ཅད་འཚོག་དགོས་པའི་སྟབས་ངེད་རྣམས་ཀྱང་ལྷ་ལྡན་དུ་བཏེག དེ་སྐབས་ཀུན་མཁྱེན་རྒྱལ་བའི་དབང་པོ་ལྷ་སར་སྨོན་ལམ་གྱི་ཚོགས་དབུར་ཕེབས་ཤིས་མཇལ་ཁ་ཕྱག་དབང་ཐམས་ཅད་ལྷ་ལྡན་རང་དུ་ཞུས་ཤིང།” ཞེས་གསུངས་ཤིང་།

ལྷག་དོན་བོད་སྤྱི་དང་། ༧རྒྱལ་དབང་མཆོག དེ་བཞིན་སྡེ་སྲིད་རིམ་པའི་སྐུ་རིམ་ཕྱིར་ཁོང་རྣམ་པ་གཉིས་ལ་བོད་གཞུང་ནས་བཀའ་ཤོག་མང་པོ་འབྱོར་གྱི་ཡོད་པ་བཞིན། རིག་འཛིན་རྣམ་གཉིས་ཀྱིས་ཀྱང་སྐུ་ཞབས་གྲྭ་ཚང་ཕན་བདེ་ལེགས་བཤད་གླིང་དང་སྦྲེལ་ནས་སྐུ་རིམ་རྣམས་བསྒྲུབས་ཀྱི་ཡོད། དེ་ཡང་རིག་འཛིན་པདྨ་འཕྲིན་ལས་ཀྱིས།16 “རང་ལོ་སོ་གཉིས་སྐབས། པོ་ཏ་ལ་ནས་གཏན་གྱི་སྐྱབས་མགོན་རྒྱལ་དབང་ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པ་ཆེན་པོའི་སྐུ་ཞབས་ནས་བཀའ་ཤོག་སྤྱི་བོར་ཕེབས། དེ་ནུབ་སྒྲགས་དང་དེ་ནས་དགོན་པར་སླེབ་ནས་གྲབས་ཡུལ་བགྱིས་ཏེ་པོ་ཏ་ལར་ཕྱིན། རྒྱལ་དབང་མཆོག་གི་ཞབས་ཀྱི་པདྨོར་འདུད་ཕྱག་བགྱིས། དེ་སྐབས་ཕྱག་ཅུང་ཟད་ལྟེམ་ཚུལ་འདུག་པས་འཆི་བདག་བཟློག་པ་ཞིག་བྱེད་དགོས་ཚུལ་གྱི་བསླབ་སྟོན་བྱུང་བ་ལྟར་གྲ་སྒྲིག་ཞུས། ཕོ་ཕྲང་ཆེན་པོ་པོ་ཏ་ལའི་ཚོམས་ཆེན་དུ་ཆོ་ག་གཏོང་བའི་ཆ་ལག་གི་རྒྱབ་ཆོས་གཏོར་མ་བརྒྱ་རྩ།་བསྐང་བརྒྱ། ཚེ་ཆོག་སོགས་གྲྭ་གཙང་ནས་གནང་། ངེད་དཔོན་སློབ་ཆབས་གཅིག་པར་སྐུ་རིམ་སྨིན་རྒྱས་ཞུས་པའི་དེ་འཕྲལ་སྐུ་ཁམས་དྭངས་ཚུལ་བསྟན།” ཞེས་གསུངས།

དེ་དང་ཕྱོགས་མཚུངས་པར། གཏེར་བདག་གླིང་པའི་རྣམ་ཐར་དུ།17 “དེ་ནས་ཐར་པ་གླིང་དུ་ཕྱིར་ཕེབས་མཚམས། གོང་ནས་སྤྱན་འདྲེན་གྱི་བཀའ་ཤོག་འབྱོར་བ་ལྟར་འབྲའུ་སྣའི་གྲུ་བརྒྱུད་ཕོ་བྲང་ཆེན་པོར་ཐེགས་ཏེ། གོང་ཞབས་༼ལྔ་པ་ཆེན་པོ་༽ཀྱི་སྐུ་རིམ་དུ། གདོན་གྲོལ། བྱད་འགྲོལ། འཆི་བསླུ། མཁའ་འཁྲོ་དང་སྡེ་བརྒྱད་གྲིབ་སེལ། དྲག་དམར་གྱི་གཏོར་བཟློག་རྣམས་མཛད་པས་གོང་ཞབས་སྐུ་ཅུང་ཟད་ལྟེམས་པའང་མི་རིང་བར་དྭངས། ཟངས་རི་སྡེ་སྲིད་ཀྱང་ལྷ་ལྡན་དུ་ཕེབས་པ་དང་འགྲིག”ཅེས་གསུངས་སོ།

ལྷག་པར་དུ་སྲིད་ཕྱོགས་ཀྱི་གལ་ཆེའི་ལས་དོན་དཔེར་ན་གཞུང་གི་སྡེ་སྲིད་སུ་འོས་མིིན་གྱི་བཀའ་བགྲོས་ཀྱི་བཀའ་ཤོག་ཀྱང་ཕེབས་ཀྱི་ཡོད་པ་ནི། གཏེར་བདག་གླིང་པའི་རྣམ་ཐར་དུ།18 “༧གོང་ཞབས་ནས་སྡེ་སྲིད་ཁྲི་འདོན་གྱི་སྒོ་དོད་པར་སུ་ལ་འོས་སོགས་བཀའ་བྲོས་ཀྱི་བཀའ་ཤོག་ཕེབས་པར་བོད་ཀྱི་རྗེར་འོས་པ་རྒྱ་ཅན་དང་གཏེར་ལུང་ནས་བཤད་ཚུལ་སོགས་ཀྱི་ཞུ་བ་ཞིབ་རྒྱས་འབུལ་བར་མཛད།” ཅེས་གསུངས།

ཆེ་མཆོག་འདུས་པ་རྩལ་གྱིས་གོང་དུ་གསུངས་པ་ནང་བཞིན་༧རྒྱལ་དབང་མཆོག་དང་རིག་འཛིན་རྣམ་གཉིས་དབར་ཧ་ཅང་གིས་ཐུགས་ཉེ་པོ་ཡོད་ཅིང་ཕན་ཚུན་གྱི་ནང་གཏམ་བཟང་ངན་གང་ཡིན་ཀྱང་སྐྱིད་སྡུག་མཉམ་མྱོང་ལྟ་བུ་གནང་གི་ཡོད་པ་མངོན་སྟེ། པདྨ་འཕྲིན་ལས་ཀྱི་རྟོགས་བརྗོད་ལས།19 “འདི་སྐབས་ཀུན་མཁྱེན་རྒྱལ་བའི་དབང་པོའི་སྤྱན་གཉིས་ཀ་སྡེབས་སུ་སྤྱན་འབྱེད་གནང་བས་ཤིན་ཏུ་གསལ་བ་བྱུང་ཚུལ་གྱི་སྙན་གཏམ་བཀའ་ཤོག་རིན་པོ་ཆེ་སྤྱི་བོར་ཕེབས།” ཅེས་གསུངས་པ་ལས་རྟོགས་ནུས་སོ།
སྤྱིར་རིག་འཛིན་གཉིས་ལས་རིག་འཛིན་པདྨ་འཕྲིན་ལས་ནི་རྟེན་དགེ་སློང་དང་སྣ་ནམ་རྡོ་རྗེ་བདུད་འཇོམས་ཀྱི་རྣམ་སྤྲུལ་ཡིན། གཏེར་བདག་གླིང་པ་མཆོག་རྟེན་སྔགས་འཆང་དང་ལོ་ཆེན་བེ་རོའི་རྣམ་སྤྲུལ་ཡིན། འོན་ཀྱང་སྐབས་འདིར་རྟེན་འབྲེལ་ལྟོས་གྲུབ་ཀྱི་དབང་གིས་༧རྒྱལ་དབང་མཆོག་དང་རིག་འཛིན་རྣམ་གཉིས་ཀྱི་འབྲེལ་བ་དེ་སྔོན་གྱི་ཆོས་རྒྱལ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་དང་མཁན་སློབ་གཉིས་ཀྱི་འབྲེལ་བ་ལྟ་བུ་རེད་བརྗོད་ན་མི་འགྲིག་པ་མེད། མཁན་སློབ་གཉིས་ཀྱིས་ཆོས་རྒྱལ་ཁྲི་སྲོང་གི་ཆོས་སྲིད་གཉིས་ཀྱི་མངའ་ཐང་གོང་འཕེལ་ཐད་བཀའ་སློབ་ལམ་སྟོན་དང་རྒྱལ་པོའི་སྐུ་རིམ་མཛད་པ་དང་། རྒྱལ་པོས་ཀྱང་མཁན་སློབ་གཉིས་ཀྱི་བསྟན་པ་དར་སྤེལ་ལ་ཡོན་སྦྱོར་རྒྱ་ཆེ་གནང་ནས་བསམ་ཡས་ལ་སོགས་པའི་གཙུག་ལག་ཁང་བཞེངས་པ་དང་དགེ་འདུན་གྱི་སྡེ་བཙུགས་པ་ཇི་བཞིན་༧ལྔ་པ་ཆེན་པོས་ཀྱང་གཞུང་རང་ནས་རྡོར་སྨིན་གཉིས་ཀྱི་དགོན་པ་གསར་བཞེངས་དང་རྒྱ་བསྐྱེད་སོགས་བདག་རྐྱེན་རྒྱ་ཆེ་གནང་བར་བརྟེན་རྡོར་སྨིན་གཉིས་དབུ་གཙང་ཕྱོསས་སུ་སྔར་བྱུང་མྱོང་མེད་པའི་རྙིང་ཆོས་ཀྱི་བསྟན་པའི་བསྟི་གནས་ཆེན་པོ་གཉིས་སུ་གྱུར།

དེ་བཞིན་༧རྒྱལ་མཆོག་ལྔ་པ་ཆེན་པོའི་སྐབས་དགེ་ལུགས་དང་རྙིང་མར་ཆོས་གཞིས་དང་མི་སེར་ཕོན་ཆེ་གནས་བ་བཅས་ཐུགས་ཁུར་རྒྱ་ཆེན་པོ་གནང་བ་དང་། དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་སྲིད་གཞུང་རང་གིས་ཕྱག་བཏབ་པའི་གླིང་བཅུ་གསུམ་དུ་20གྲགས་པའི་དགོན་པ་བཅུ་གསུམ་ཁྲོད་ནས།

  • ༡༽སྐུ་ཞབས་གྲྭ་ཚང་ངམ་སྔགས་པ་གྲྭ་ཚང་རྣམ་པར་རྒྱལ་བ་ཕན་བདེ་ལེགས་བཤད་གླིང་།
  • ༢༽ཕུང་པོ་རི་བོ་ཆེ།
  • ༣༽ དགའ་ལྡན་བདུད་འཇོམས་གླིང་གསུམ་ནི་རྙིང་དགོན་ཡིན།

དེ་ཡང་ཐའུ་ཀན་ཆོས་ཀྱི་ཉི་མས།21 “རྣམ་པར་རྒྱལ་བ་ཕན་བདེ་ལེགས་བཤད་གླིང་དུ་རྙིང་ལུགས་ཀྱི་སྒྲུབ་འཕྲིན་མང་པོ་འཛུགས་པ་མཛད་ཅིང་། རྙིང་མའི་དགོན་པ་ཡང་མང་པོ་ཞིག་འདེབས་པ་མཛད་དོ། ཅེས་དང་། དུས་སྐབས་དེར་རྙིང་བསྟན་དར་རྒྱས་ཆེ་བ་བྱུང་ནའང་” ཞེས་དང་། དེ་དང་ཕྱོགས་མཚུངས་བྲག་དཀར་རྟ་སོ་ཆོས་ཀྱི་དབང་ཕྱུག་༼༡༧༧༥–༡༨༣༧༽ཀྱིས།22 “ཀུན་གཟིགས་ལྔ་པ་ཆེན་པོས་ནི། འཁོན་སྟོན་དཔལ་འབྱོར་ལྷུན་གྲུབ་ཅེས་དང་། གཏེར་བདག་གླིང་པ་རྣམས་ཡོངས་འཛིན་དུ་བཞེས་ཏེ་སྔ་འགྱུར་བཀའ་གཏེར་གྱི་ཆོས་ཕལ་ཆེན་གསན་ཅིང་རྒྱུན་དུ་ཐུགས་ཉམས་སུ་བཞེས། བོད་ཡུལ་བདེ་བའི་ཆེད་དུ་ལས་བཞི་རབ་འབྱམས་སྒྲབས་པ་དང་། རྣམ་རྒྱལ་གྲྭ་ཚང་དུ་རྙིང་མ་བཀའ་གཏེར་གྱི་སྒྲུབ་མཆོད་མང་དུ་འཛུགས་པར་མཛད་ཅིང་རྙིང་ལུགས་ཀྱི་སྐོར་བཀའ་རྩོམ་བཀའ་འབུམ་ཡང་མང་། རྡོར་སྨིན་བྱང་གླིང་པ་སོགས་རྙིང་ལུགས་ཀྱི་ཆོས་སྡེ་མང་བ་འཛུགས་པར་མཛད་ཅིང་གངས་ཅན་གྱི་ལྗོངས་ཀུན་ཏུ་བྱང་གཏེར་སྒྲུབ་སྐོར་རྣམ་གསུམ་གྱི་ཚེས་བཅུ་འཛུགས་པ་དང་”ཞེས་གསུངས།
གང་ལྟར་ཕན་བདེ་ལེགས་བཤད་གླིང་གྲྭ་ཚང་ལྟ་བུར་ཆ་མཚོན་ན་ཇུན་གར་གྱི་བཙན་འཛུལ་བོད་དུ་མ་སླེབས་གོང་བོད་སྤྱིའི་བདེ་དོན་གྱི་སྐུ་རིམ་དང་དབང་འཛིན་མི་སྣའི་སྐུ་རིམ་ཕྱིར་རྡོ་རྗེ་བྲག་དང་སྨིན་སྒྲོལ་གླིང་གཉིས་དང་མཉམ་སྦྲེལ་ལྟ་བུའི་སྒོ་ནས་སྔ་འགྱུར་རྙིང་མའི་བྱང་གཏེར་གྱི་ཕུར་པ་སོགས་རྙིང་ལུགས་ཀྱི་ཆོ་ག་ཕྱག་ལེན་དང་སྒྲུབ་མཆོད་གཙོ་ཆེར་གནང་གི་ཡོད་ཅིང་། དེའི་རྟ་དབྱངས་སོགས་ཀྱི་དགེ་རྒན་ཡང་སྨིན་གྲོལ་གླིང་ནས་བཏང་སྲོལ་ཡོད་པ་འདྲ་སྟེ། ཆེ་མཆོག་འདུས་པ་རྩལ་གྱི་རྣམ་ཐར་ལས།23 “སྐུ་ཞབས་རིན་པོ་ཆེ་༼ལྡ་པ་ཆེན་པོ༽རྣམ་རྒྱལ་གྲྭ་ཚང་གི་ཚོགས་དབུར་ཕེབས། གདངས་དབྱངས་ལྔ་ཆིངས་གང་ལ་བལྟས་ཀྱང་ལས་ཟློས་ཤོ་མི་ཤེས་པ་ཡིན། གཏེར་སྟོན་རིན་པོ་ཆེའི་སློབ་སྟོན་ལ། དགེ་སློང་རང་24དབྱངས་བློ་གསལ་པོ་འདུག་པ་གྲྭ་ཚང་གི་གདངས་དབྱངས་འདི་ཚོར་ཡག་པོ་ལྟོས་ཅིག” ཅེས་གསུངས་པར་གཞིག་ན་སྨིན་གྲོལ་གླིང་གི་དགེ་སློང་བསལ་རྒྱ་མཚོ་སྐུ་ཞབས་གྲྭ་ཚང་ཕན་བདེ་ལེགས་བཤད་གླིང་གི་དབྱངས་རྟའི་དགེ་རྒན་བྱེད་དུ་བཅུག་པ་འདྲ། དེ་སྐབས་སྨིན་གྲོལ་གླིང་ནི་གཞུང་ཕྱོགས་ཀྱི་སྐུ་དྲག་མི་སྣའི་བུ་ཕྲུག་ཚོའི་རིག་གནས་སྦྱོང་སའི་ལྟེ་གནས་ལྟ་བུར་གྱུར་ཅིང་། མི་དབང་ཕོ་ལྷ་བསོད་ནམས་སྟོབས་རྒྱལ་༼༡༦༨༩–༡༧༤༧༽དང་གྲགས་ཅན་རྩོམ་པ་པོ་མདོ་མཁར་ཞབས་དྲུང་ཚེ་རིང་དབང་རྒྱལ་སོགས་སྨིན་གྲོལ་གླིང་གི་རིག་གནས་སློབ་གྲྭ་ནས་ཐོན་པ་ཡིན། རྡོ་རྗེ་བྲག་ནི་སྐུ་ཞབས་གྲྭ་ཚང་དང་སྦྲེལ་གཞུང་ཕྱོགས་ཀྱི་སྐུ་རིམ་བསྒྲུབ་མཁན་གལ་ཆེན་ཞིག་ཏུ་གྱུར། ད་དུང་འཛམ་གླིང་རིག་དངོས་ཁྲོད་ངོམས་སུ་ཆོག་པ་ཕོ་བྲང་ཆེན་པོ་ཏ་ལའི་ས་ཆོག་ཀྱང་རྙིང་མའི་བླ་ཆེན་ཟུར་ཆེན་ཆོས་དབྱིངས་རང་གྲོལ་གྱིས་25མཛད་ཅིང་། རྗེས་སོར་སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོའི་སྐབས་ལེགས་པར་གྲུབ་པ་དང་སྦྲགས་རྡོར་སྨིན་གཉིས་ཀྱི་རིག་འཛིན་རྣམ་གཉིས་ཀྱིས་རབ་གནས་ཀྱི་26རྟེན་འབྲེལ་མཛད།

སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་མཚོ་སྡེ་སྲིད་དུ་འོས་འདེམས་ཀྱིས་ཁྲི་འདོན་སྐབས་སྨིན་གླིང་གཏེར་ཆེན་ནས་སྡེ་སྲིད་ལ་དབང་བསྐུར་གནང་བ་ནི་རྗེ་ཉིད་ཀྱི་རྣམ་ཐར་ལས།27 “དེའི་ཉིན་ལྷ་སྲས་མུ་ཁྲི་བཙན་པོ་སླར་ཡང་གངས་ཅན་པ་རྣམས་ཀྱི་རྗེ་བོར་བྱོན་པ་ད་ལྟའི་སྡེ་སྲིད་རིན་པོ་ཆེ་འདི་ལ་རྒྱལ་མཆོག་འཇིག་རྟེན་དབང་ཕྱུག་གི་བཀའི་ལུང་གི་ཅོད་པན་བཅིངས་ཏེ་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པའི་རྒྱལ་ཐབས་ལ་དབང་བསྐུར་བའི་དགྱེས་སྟོན་ཐོག་མའི་དུས་དང་འགྲིག ཕེབས་མ་ཐག་གོང་ཞབས་ཡས་ལྗིང་དུ་ཕྱག་འབུལ་དུ་ཐེགས། སྐབས་དེར་སྡེ་སྲིད་སྐུ་ཞབས་སུ་

མངའ་དབང་རིན་འབར་”འབུལ་བར་མཛད་ཅིང་། དེའི་ཚུལ་ཡང་གཟིམས་ཆུང་ཁམས་གསུམ་རྣམ་རྒྱལ་དུ་གོང་ཞབས་༼ལྔ་པ་ཆེན་པོ) མཆོག་ཀྱང་བཞུགས་ཁྲིར་ཕེབས། རྗེ་ཉིད་ལའང་ཁྲི་རྒྱུན་ལས་ཆེས་མཐོ་བ་ཞིག་བཤམས་པ་ལ་བཞུགས་སུ་གསོལ་ཞིང་། དེ་ནས་ཐོག་མར་སྡེ་སྲིད་རིན་པོ་ཆེ་བསྟན་དམའ་བ་ལ་བཞུགས་པར་བགེགས་སྤྲོད་ཁྲུས་གསོལ་སོགས་མཛད་རྗེས། བཞུགས་ཁྲིའི་སྟེང་དུ་ཕེབས། དེ་ལ་མངའ་དབང་རིན་ཆེན་འབར་བ་ཞེས་བྱ་བ་རྒྱ་པོ་རྒྱལ་རིགས་སྤྱི་བོ་ནས་དབང་བསྐུར་བའི་ཆོ་ག་བྲམ་ཟེ་སོགས་ལ་གྲགས་པ་ལས་ཁྱད་པར་དུ་གྱུར་པའི་དབང་བཀའ་དང་གདེངས་ཅན་གྱི་གཙུག་གི་ནོར་བུ་སོགས་རྟེན་ཅིང་འབྲེལ་བར་འབྱུང་བའི་སྐྱེས་ཅུང་ཟད་ཀྱང་འབུལ་བར་མཛད་ཅིང་། སྲས་བཅས་པའི་རྒྱལ་བ་ཐམས་ཅད་དང་ཕྱོགས་གཅིག་པར་གོང་མ་རྒྱལ་བའི་དབང་པོས་ཀྱང་ཤིས་བརྗོད་ཀྱི་མེ་ཏོག་ཆར་དུ་འབེབས་པ་སོགས་བཀྲ་ཤིས་པའི་ཚོགས་མངའ་གསོལ་བར་མཛད་དོ། ཅེས་གསུངས།

དེ་ལྟར་རིག་འཛིན་རྣམ་གཉིས་པོ་ཏཱ་ལར་ཆོས་སྲིད་ཀྱི་ལས་དོན་ཐོག་རྒྱལ་དབང་མཆོག་གིས་བཀའ་འགུགས་ཀྱིས་མཇལ་བར་ཕེབས་པ་ཉུང་ཉུང་མིན་ལ། ཁོང་གཉིས་ཀྱིས་༧གོང་ས་ལྔ་པ་ཆེན་པོར་བོད་གཞུང་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་གི་སྲིད་དབང་ས་བརྟན་དང་ཆོས་སྲིད་མངའ་ཐང་གོང་ཕེལ་ཡོང་རྒྱུར་དབུ་འོག་དཔུང་འདེགས་ཞུས་ཡོད་པ་གསལ་པོ་ཡིན།

མདོར་ན་ལྔ་པ་ཆེན་པོ་དང་རྙིང་ཆོས་ཀྱི་འབྲེལ་བ་ནི།28 ”ཀུན་མཁྱེན་ལྔ་པ་ཆེན་པོ་ནི། བོད་ཀྱི་སྤྱི་དཔོན་དང་། དཔོན་སློབ་གཉིས་ཀར་སོང་གཤིས། རྙིང་མའི་ཆོས་ཐམས་ཅད་ཞུས། རྙིང་མའི་གསན་ཡིག་པུ་ཏི་གཅིག་ལོགས་སུ་བཅོས། ས་སྐྱ་པའི་ཆོས་ཐམས་ཅད་དང་། དགེ་ལུགས་པའི་ཆོས་ཐམས་ཅད་ཞུས་པ་བསྲེས་ཏེ་གླེགས་བམ་གསན་ཡིག་པུ་ཏི་གསུམ་བྱས། ཁོ་རང་ཕྱི་དགེ་ལུགས་པའི་ཁ་འཛིན་མཛད། ནང་ས་སྐྱ་པ་ཐུགས་དམ་མཛད། གསང་བ་གསང་སྔགས་རྙིང་མ་བ་ལ་སྙིང་ནས་གུས་པས་དེ་ལྟ་བུའི་ཐབས་མཁས་ཀྱི་སེར་སྐྱ་གདུལ་བྱ་མང་པོ་རྗེས་སུ་བཟུང་བའི་ཕྱིར་མཛད་པ་དེ་བཟང་” ཞེས་ཀློང་རྡོལ་བླ་མ་རིན་ཆེ་ངག་དབང་བློ་བཟང་༼༡༧༡༩–༡༧༩༤༽གིས་སྡོམ་ཚིག་གནད་ལ་ཕིག་པ་བཀོད་པ་འདིས་ལྷག་པ་གཅིག་བཤད་པ་རྔོ་མི་ཐོགས། ༧རྒྱལ་དབང་མཆོག་ཞིང་བརྗེས་པའི་རྗེས་སོར་ཡང་། སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོ་དང་རིག་འཛིན་རྣམ་གཉིས་བར་ཆོས་སྲིད་ཀྱི་འབྲེལ་བ་ཆེན་པོ་ཡོད་པའང་འོག་ནས་གླེང་བར་བྱ།

༧རྒྱལ་དབང་ལྔ་པ་ཆེན་པོ་དགོངས29་པ་རྫོགས་ལ་ཉེ་སྐབས་བོད་སོག་རྒྱ་གསུམ་གྱི་བརྟན་རླིང་དང་གསར་དུ་བཞེང་བཞིན་པའི་ཕོ་བྲང་ཆེན་པོ་པོ་ཏ་ལའི་ལས་དོན་ལེགས་གྲུབ་སོགས་ལ་དམིགས་ནས་སྡེ་སྲིད་ཆེན་པོར་ཁོང་དགོངས་པ་རྫོགས་པ་གསང་རྒྱ་གནང་དགོས་པ་བཀའ་མངགས་མཛད་པ་བཞིན་སྡེ་སྲིད་ནས་དེ་ལྟར་གནང་བའི་བརྒྱུད་རིམ་ནང་སྨིན་གྲོལ་གླིང་གི་གཏེར་བདག་གླིང་པ་30མཉམ་བཞུགས་ཀྱིས་སྡེ་སྲིད་ལ་ཕྱག་རོགས་གང་ཐུབ་གནང་འདུག དེ་སྐབས་སྨིན་གླིང་གཏེར་བདག་གླིང་པ་ནི་སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོའི་ཕྱག་རོགས་ཡོད་ན་མེད་ན་གཅིག་ཡིན། དེ་བཞིན་རིག་འཛིན་པདྨ་འཕྲིན་ལས4་ཀྱིས་ཀྱང་༧རྒྱལ་དབང་མཆོག་ཞིང་བརྗེས་པ་མཁྱེན་གྱི་ཡོད་པ་འདྲ་སྟེ་ཁོང་གི་རྣམ་ཐར་དུ། “སྡེ་སྲིད་མིའི་དབང་པོ་དགོངས་པ་ཟབ་ཅིང་གཏིང་དཔག་དཀའ་བའི་གཤིས་གསང་སྒོ་དམ་ཁོག་ནས་སྔར་རྒྱུན་ལྟར་གྱི་བཀའ་ཤོག་ཞིབ་ཆ་བརྟེན། དེ་ནས་མུ་མཐུད། བློ་ངོར་དགོངས་པ་ཆོས་དབྱིངས་སུ་ཐིམ་ཐག་ཆོད་པར་གོ་ཞིང་། དགེ་སློང་སོགས་ལ་གླེང་བརྗོད་བྱས་། ཕྱི་རྒྱར་གསང་སྒོ་དམ་གཤིས་ཕྱི་ནང་ཀུན་ལ་ཞལ་བཞུགས་ཐག་ཆོད་དུ་གླེངས།” ཅེས་གསུངས་པས་མཚོན་སྡེ་སྲིད་དང་རིག་འཛིན་གཉིས་ཀྱི་འབྲེལ་བ་ནི་སྔར་ལྔ་པ་ཆེན་པོའི་དུས་དང་གཅིག་མཚུངས་ཡིན། ཁོང་གཉིས་ཀྱིས་གཞུང་ས་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་དང་སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོའི་སྐུ་རིམ་སྔར་བཞིན་གནང་མུས་ཡིན།

༧རྒྱལ་དབང་མཆོག་ཞིང་ལ་གཤེགས་པའི་རྗེས་ལ་སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོ་དང་ལྷ་བཟང་ཁང་གཉིས་བར་དབང་ཆ་འཐབ་རྩོད་ཁྱོད་ཤི་ང་གསོན་ཆགས། སྐབས་དེར་ལྷ་བཟང་ཁང་གིས་རང་ཉིད་ཀྱི་དམིགས་ཡུལ་བསྒྲུབ་པར་དགེ་ལུགས་ཀྱི་བསྟན་བདག་འཇམ་དབྱངས་བཞད་པ་ངག་དབང་བརྩོན་འགྲུས༼༡༦༤༨–༡༧༢༡༽ལ་སོགས་རྙིང་ཆོས་ལ་མི་དགྱེས་མཁན་ཚོའི་རྒྱབ་སྐྱོར་ལ་རག་ལུས་པས་དེ་དག་དང་ངན་འབྲེལ་བྱས། སྒོ་མང་མཁན་པོས་རྒྱག་གཅིག་མཆོང་གཅིག་གིས་ཁོ་པར་རྒྱབ་སྐྱོར་བྱས་པ་ཙམ་དུ་མ་ཟད་རྗེ་བླ་མའི་ཡང་སྤྲུལ་ཡིན་པར་ཡང་བསྒྲུབས་ཡོད་དེ། དེ་ཡང་རྣམ་ཐར་བཙན་མོ་མ་ལས།31 “སྔོན་འོས་ལོང་རྒྱལ་པོ་ཀཽའུ་ཤི་ཧན་སོག་ཡུལ་ནས་ཡོང་དུས་ཡང་དགེ་ལྡན་གསེར་ཏོག་ལ་མེ་འབར་བ་ཡིན། རྗེ་རིན་པོ་ཆེ་རང་གི་སྤྲུལ་པ་རེ་དངོས་སུ་བྱོན་དུས་དེ་ལྟར་ཡོངས་པས། འདི་༼ལྷ་བཟང་ཁང་༽་ཡང་རྗེ་རིན་པོ་ཆེ་རང་གི་སྤྲུལ་བ་གཅིག་འབྱོན་ལྟས་ཡིན་པས། དགེ་ལུགས་ལ་འཕེལ་རྒྱས་ཡོངས་པའི་ལྟས་ཡིན་གསུངས།” ཅེས་འཁོད།

དེ་ལྟར་འཇམ་དབྱངས་བཞད་པ་དང་ཡང་ལྷ་བཟང་ཁང་གཉིས་ཀོ་བ་གཅིག་ནས་དྲས་པའི་རྒྱུན་བུ་ཡིན་གཤིས་སྡེ་སྲིད་ལ་མི་དགའ་ཞིང་ཁོང་གིས་བཙལ་བའི་རྙིང་མའི་གདུང་རྒྱུད་དུ་འཁྲུངས་པའི་དྲུག་པ་ཚངས་དབྱངས་རྒྱ་མཚོ་ལ་དེ་བས་མི་དགྱེས། དེ་ཡང་རྣམ་ཐར་དེ་རང་དུ།32 “རྟེན་འབྲེལ་མ་ལེགས་སྐུ་སྐྱེས་འདིས་བསླབ་པ་མགོ་མི་ཐོན་པའི་ལྟས་ཡིན་འདུག་ཆིབས་བསུའི་སྐབས་སུ་གཟིགས་སྣང་མི་ལེགས་པ་གཅིག་བྱུང་། སྐུ་སྐྱེས་དེ་ལ་དབུ་མི་འདུག་སྙམ་པ་ཡུན་རིང་གཟིགས་པས་མ་མཐོང་ཞིབ་ཏུ་ཡང་ཡང་གཟིགས་པས་རེ་ཞིག་ལམ་ཤར། དོན་ལ་རྫུན་མ་གཅིག་ཡིན་པའི་བརྡ་རེད།” ཅེས་གསུངས།

དེ་ལྟར་འཇམ་དབྱངས་བཞད་པའི་རྣམ་ཐར་<<ངོ་མཚར་སྐལ་བཟང་འཇུག་ངོགས>>་དང་<<བཙན་མོ་མ་འམ་ཀཻ་ཏ་ཀ>>་གཉིས་ཞིབ་བསྡུར་བྱས་ཏེ་བལྟས་ཚེ་ཁོང་རང་རྙིང་ཆོས་ལ་མཐའ་ཅིག་ཏུ་མི་དགྱེས་མཁན་ཞིག་ཡིན་པ་གསལ་པོ་སྣང་། དེ་ཡང་འཇམ་བཞད་ཀྱིས།33“དེ་སྐབས་གཞུང་ནས་དྲག་ཞན་ཀུན་རྙིང་མ་ལ་བསྒྱུར་འདོད་ནས་ཕ་བོང་ཁའི་རི་ཁྲོད་པ་སྡེ་བ་གྲུབ་རྒྱ་བ་ཟེར་བ་རྙིང་མའི་རྒན་ཞུགས་གཅིག་ཡོད་པ་ཤི་བའི་རོ་མཚན་མོ་ལྷ་སའི་སྟོད་ཀྱི་རག་ཁ་ཅིག་ནས་རྩང་བོ་ལ་འཕངས་ནས། སྡེ་བ་གྲུབ་རྒྱ་བ་གྲུབ་པ་ཐོབ་ནས་འཇའ་ལུས་ལ་སོང་ཞེས་འཇིག་རྟེན་པ་རྣམས་བསླུ་བའི་རྫུ་བྱས། དེ་འདྲའི་བྱ་བ་ངན་པ་འཇིག་རྟེན་ཐམས་ཅད་ཕུང་བའི་རྒྱུ་དེ་འདྲ་བྱས་པ་ད་དུང་ཁོང་ཚོ་དམ་པ་ཡིན་རྒྱུའི་ཁུལ་བྱེད། དེ་ནས་བོད་ཡུལ་ཐམས་ཅད་དུ་རྙིང་མའི་རྒན་ཞུགས་དེ་ཡང་འཇའ་ལུས་ལ་སོང་ཞེས་དྲིལ་བསྒྲགས་པས་རྟོག་དཔྱོད་མེད་པ་ཀུན་གྱི་བདེན་འདོད་ནས་ཆོས་རྙིང་མ་འདི་ཟབ་ཟེར་ནས་བོད་ཕལ་ཆེར་ཟང་ཟིང་པོ་བྱེད། ”ཅེས་གསུངས་སོ་།

ལྷ་བཟང་ཁང་གིས་སྡེ་སྲིད་བཀྲོངས་ལ་ཉེ་སྐབས་༧རྒྱལ་དབང་ཚངས་དབྱངས་རྒྱ་མཚོས་པཎ་ཆེན་རིན་པོ་ཆེ་དང་སྒོ་མང་མཁན་པོ་འཇམ་དབྱངས་བཞད་པ་སོགས་ལྷ་བཟང་ཁང་གི་དབུ་བླར་མཆོད་པ་རྣམས་ལ་སྡེ་སྲིད་ལ་སྲོག་སྐྱོན་མི་ཡོང་བའི་རེ་བ་བཅོལ་ཀྱང་དོན་ཁྱོལ་བ་མ་བྱུང་བའི་རྒྱུ་མཚན་ཡང་སྡེ་སྲིད་དང་སྔོན་ནས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་འཁོན་འཛིན་ཡོད་པས་ཡིན་སྲིད། རྗེས་སོར་ལྷ་བཟང་ཁང་གིས་པད་དཀར་འཛིན་པ་ཡེ་ཤེས་རྒྱ་མཚོ་ཟེར་བ་དྲུག་པའི་ཁྲི་ལ་བཀོས། ་འཇམ་དབྱངས་བཞད་པས་ཀྱང<<་འཇིགས་བྱེད་ཆོས་འབྱུང ་>>34དུ་པད་དཀར་འཛིན་པ་ཡེ་ཤེས་རྒྱ་མཚོ་རྒྱལ་བ་དྲུག་པར་ངོས་འཛིན་གསལ་པོ་མཛད་འདུག

དེ་སྐབས་སོག་པོའི་ས་ཐོག་ཏུ་ཇུན་གར་གྱི་རྒྱལ་ཐོག་ལྔ་པ་ཚེ་དབང་རབ་བརྟན་(1663–1727)་གྱི་དབང་ཤུགས་རྒྱ་བསྐྱེད་ཆེ་ཆེར་འགྲོ་བཞིན་པས་མན་ཇུ་གོང་མ་ཁང་ཞི་(1654–1722)་ཡང་སེམས་འཚབ་བྱེད་མུས་ཡིན། ལྷ་བཟང་ཁང་གིས་རང་གི་དབང་ཆ་ས་བརྟན་ཡོང་རྒྱུར་ཕྱོགས་གཅིག་ནས་ཆིང་གོང་མར་བསྟུན་མཁས་བྱེད་པ་དང་། ཕྱོགས་གཞན་ནས་ཇུན་གར་རྒྱལ་པོ་ལ་ཡང་དྭོགས་ཟོན་དང་སྦྲགས་གཉེན་མཚན་གྱི་འབྲེལ་བ་བཙུགས་ནས་ཁོའི་དབང་ཤུགས་བོད་དུ་མི་སླེབས་རྒྱུའི་རེ་བ་བཅངས་བཞིན་མཆིས།

ཇུན་གར་གྱི་དབང་ཤུགས་བོད་དུ་སླེབས་པར་སེ་འབྲས་ཀྱི་བླ་གྲྭ་ཁག་གི་རྒྱབ་སྐྱོར་ཡོད་པ།

སྤྱིར་ཇུན་གར་བ་ནི་ཚོག་པོ་ཨོ་རོད་ཚོ་བཞིར35་གྲགས་པའི་ནང་གི་གཅིག་ཡིན། ཁོ་པ་ཚོའི་འགོ་དཔོན་ནམ་རྒྱལ་པོ་དག་སོག་པོ་ཤར་ཆ་ཧར་གྱི་རྒྱལ་པོ་དང་མི་འདྲ་བར་ཇིང་གེར་ཧན་གྱི་གསེར་གྱི་གདུང་རྒྱུད་མིན། ཁོ་པ་ཚོའི་གཞིས་ཆགས་ས་ནི་ཇུན་གྷི་རྱ་(Dzungaria)ཞེས་དེང་གི་ཤིང་ཅང་ས་ཁོངས་སུ་ཡོད་ཅིང་འཚོ་བ་གཙོ་བོ་ནི་འབྲོག་ལས་ཡིན། བོད་དང་སྔ་མོ་ནས་འབྲེལ་བ་ཡོད་པར་མངོན་ཏེ་ཁོ་རང་ཚོའོ་ས་ཐོག་ཏུ་དུས་རབས་བཅུ་དྲུག་ཙམ་ནས་ཞྭ་སེར་གྱི་བསྟན་པ་དར་ཞིང་དེ་ནས་བཟུང་བསྟན་པའི་སྦྱིན་བདག་རྒྱུན་ཁྱོངས་པ་བྱས་འདུག། ལྷག་པར་དུ་རྒྱལ་ཐོག་གམ་འགོ་དཔོན་གཉིས་པ་ཨིར་ཏི་ནི་བ་ཏུར་(Erdneni Batur b.1634)ཡིས་གུ་ཤྲི་ཧན་(Güshri khan 1582–1655)ལ་དཔུང་རོགས་བྱས་ནས་སྤྱི་ལོ་༡༦༣༧ ལོར་ཞྭ་དམར་ལ་དད་པ་བྱེད་མཁན་མཚོ་སྔོན་གྱི་ཆོག་ཏུ་རྒྱལ་པོ་(Tsogt khongtaiji 1581–1637 )ཕམ་ཉེས་བཏང་། ཨིར་ཏི་ནི་བ་ཏུར་གྱི་བུ་ཆུང་བ་དགའ་ལྡན་36(1644–1697)ཇུན་གར་གྱི་རྒྱལ་པོ་བྱེད་སྐབས་ཇུན་གར་གྱི་དབང་ཤུགས་སོག་པོ་ཤར་དང་ཉེ་འཁོར་གྱི་ཁ་ཆེའི་ལུང་པ། དེ་བཞིན་རྒྱ་ནག་ཆིང་གོང་མའི་ས་མཚམས་ལ་ཐུག་གི་བར་དབང་ཤུགས་རྒྱས་སྟབས་ཆིང་གོང་མ་དང་དགྲ་ཁ་གཏད་དུ་ཆགས་ནས་དམག་ཐེངས་མང་བརྒྱབ། དེ་སྐབས་༧གོང་ས་ལྔ་པ་ཆེན་པོས་ཀྱང་ཁོ་པའི་དབང་ཤུགས་ལ་ངོས་འཛིན་གནས་ནས་མ་འོངས་མཉམ་ལས་ཕྱིར་ཁོ་པར་བསྟན་འཛིན་བོ་ཤོ་ཐུ་ཞེས་པའི་གོ་མིང་གནང་། ཁོ་པ་ལྔ་པ་ཆེན་པོར་དད་གུས་ཡོད་ཆེན་པོ་ཡོད་མཁན་ཞིག་དང་ཁོང་གི་ལམ་སྟོན་ལྟར་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་གི་མངའ་ཐང་དང་དགེ་ཕྱོགས་ཀྱི་བསྟན་པ་སྤེལ་ཕྱིར་དཀྱིལ་ཤར་ཁ་ཆེའི་ཡུལ་གྲུ་མང་པོ་དབང་དུ་བསྡུས་ནས་ཇུན་གར་དང་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་ལ་ཁྲལ37་སྤྲོད་དགོས་པ་བཟོས།

རིང་མིན་ཁོ་པའི་གཅེན་པོ་སེང་གེའི་བུ་ཚེ་དབང་རབ་བརྟན་(1663–1727)གྱིས་ཆིང་གོང་མ་ཁང་ཞི་དང་ངན་འབྲེལ་གྱིས་དགའ་ལྡན་གྱི་སྲིད་དབང་འཕྲོག ཁོ་པ་ཡང་རི་བོ་དགེ་ལྡན་པའི་བསྟན་པའི་སྦྱིན་བདག་ཆེན་པོ་བྱེད་མཁན་ཞིག་ཡིན། དེ་ཡང་བསྟན་འཛིན་ཉི་མས།38 “དེའི་རྗེས་སུ་ཨེར་ཏེ་ནི་ཇོ་རིག་ཐུ་ཧུང་ཐའི་ཇི་ཚེ་དབང་རབ་བརྟན་ཞེས་པ་བསོད་ནམས་ཀྱི་དབང་ཤུགས་ལྷ་དབང་བརྒྱ་བྱིན་ལ་འགྲན་པར་ནུས་ཤིང་ཞེས་དང་། ཁྱད་པར་རྒྱལ་བ་ཙོང་ཁ་པའི་རིང་ལུགས་དྲི་མ་མེད་པ་ལ་ཡིད་ཆེས་ཀྱི་དད་པ་རྙེད་ནས་དབུས་གཙང་ཆོས་ཀྱི་ཞིང་དུ་གཙོ་ཆེར་༧རྒྱལ་དབང་ཡབ་སྲས་ལ་དངོས་འབུལ་བསམ་གྱིས་མི་ཁྱབ་པ་དང་། བཀྲ་ཤིས་ལྷུན་པོ་སེ་འབྲས་དགེ་གསུམ་སོགས་ཆོས་སྡེ་ཆེན་པོ་རྣམས་ལ་མང་འགྱེད་ཀྱི་བསྙེན་བཀུར་གྱ་ནོམ་པ་རྒྱུན་མི་ཆད་དུ་བསྟར་ཞིང་། ཁྱད་པར་པཎ་ཆེན་ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པ་བློ་བཟང་ཡེ་ཤེས་དཔལ་བཟང་པོ་༼༡༦༦༣–༡༧༣༧༽བླ་མའི་གཙོ་བོར་བཟུང་ནས་ལུགས་གཉིས་ཀྱི་བྱ་བ་གང་ཅིར་ལུང་བསྟན་སོགས་བླང་དོར་གྱི་གནད་མཐའ་དག་ཞུ་ཞིང་།” ཞེས་གསུངས་དང་། ཚེ་དབང་རབ་བརྟན་དང་དགེ་ཕྱོགས་ཀྱི་བླ་ཆེན་གཙང་པཎ་ཆེན་དང་འཇམ་དབྱངས་བཞད39་པ་ལ་སོགས་ཀྱི་དབར་མཆོད་ཡོན་གྱི་འབྲེལ་བ་དམ་ཟབ་སྔོན་ནས་ཡོད་པ་གོང་གསལ་བླ་མ་ཚོའི་རྣམ་ཐར་ནང་གསལ། དེ་སྐབས་བོད་དུ་ལྷ་བཟང་ཁང་གིས་སྡེ་སྲིད་བཀྲོངས་པ་དང་རྒྱལ་དབང་དྲུག་པ་ཡང་ཁྲི་ལས་ཕབ་སྟེ་རྒྱང་ཕུད་བཏང་བ་སོགས་ཁོ་པའི་བྱས་ཉེས་འདི་དག་ལ་བོད་ཀྱི་སྐྱ་སེར་ཚང་མས་འཁོན་འཛིན་གྱིས་ཁོ་པར་མི་དགའ་བ་ཆེན་པོ་ཆགས། ཇུན་གར་ཚེ་དབང་རབ་བརྟན་གྱིས་ལྷ་བཟང་ཁང་དང་བོད་མིའི་དབར་གྱི་འཁོན་འཛིན་དེ་རང་ཉིད་ཀྱི་དབང་ཤུགས་བོད་དུ་ཁྱབ་སྤེལ་བྱེད་པར་གོ་སྐབས་བཟང་པོ་མཐོང་བ་དང་། ཁོ་པས་ཡུན་རིང་འཆར་གཞི་བཏིང་པ་དེ་དངོས་སུ་ལག་བསྟར་བྱ་བའི་དུས་ལ་བབ་པ་ཤེས་ནས་མཐར་སྤྱི་ལོ་༡༦༡༧་ནང་དངོས་སུ་རང་གི་གཅུང་པོ་ཚེ་རིང་དོན་གྲུབ་ཀྱི་སྣེ་སྡེ་ཁྲིད་པའི་རྟ་དམག་༦༠༠༠་ཙམ་བོད་དུ་བཏང་།

དེ་སྐབས་བོད་ཀྱི་སྐྱ་སེར་མི་དམངས་ཀྱི་སེམས་འགུག་ཕྱིར་དང་རྒྱལ་པོ་ལྷ་བཟང་ཁང་ལ་དོགས་པ་མི་ཟ་བའི་ཕྱིར་ལྷ་བཟང་ཁང་གི་བུ་སྐྱེལ་དུ་ཡོང་བ་ཡིན་ཟེར་བ་དང་། དགེ་ལྡན་གྱི་བསྟན་པ་བསྲུང་བའི་ཕྱིར་ཡོང་བ་ཡིན་ཟེར་བ་དང་། ༧རྒྱལ་མཆོག་བདུན་པ་གདན་འདྲེན་དུ་ཡོང་བ་ཡིན་ཟེར་བ་སོགས་གཡོ་གཏམ་སྣ་ཚོགས་སྤེལ། གོང་གི་གཡོ་གཏམ་དང་མཚུངས་པར་སུམ་པ་མཁན་པོས་ཀྱང་ཇུན་གར་གྱིས་བོད་ལ་བཙན་འཛུལ་བྱས་པ་དེ་ཞྭ་སེར་གྱི་བསྟན་པ་སྲུང་ཕྱིར་བོད་དུ་ལྷགས་པ་མཚོ་སྔོན་ལོ་རྒྱུས་ནང་འདི་ལྟར་གསལ།40 “སྔོན་ནས་ཀྱང་དབུས་གཙང་གི་ལྷ་བཟང་རྒྱལ་པོ་དང་ཇོའུན་གྭར་གྱི་རྒྱལ་པོ་ཧུན་ཐེའི་ཇི་ཚེ་དབང་རབ་བརྟན་ཕན་ཚུན་གཉེན་འབྲེལ་གྱི་ནང་མཐུན་ཀྱང་། བར་སྐབས་སུ་ལྷ་བཟང་ལྐོག་ཏུ་རྙིང་ཆོས་ལ་དད་པས་གཤིན་རྗེ་ཆོས་རྒྱལ་གྱིས་མ་བཞེད་པའི་ཁར། ཇོའུན་གྭར་ལ་སྐྱེ་ཕུལ་བའི་རྟ་སྒ་དང་གོས་ལྭ་ལ་བྱད་༼ཕུར༽ཀྱི་ཡིག་བཅུག་པ་དང་། བྱད་མ་བདུན་བཏང་བ་སོགས་ཇོའུན་གྭར་བས་ཤེས་པའི་རྐྱེན་གྱིས་མེ་བྱ་ལོར་ཇོའུན་གྭར་ནས་ཚེ་རིང་དོན་གྲུབ་ཆེ་བ་༼ཆོས་འཕེལ་དང་། ཐོབ་ཆི་དང་། སངས་རྒྱས་དང་གདུགས་དཀར་ཇེ་སང་41སོགས་དམག་དཔོན་ལྔ་དམག་བཅས་མངགས”ཅེས་གསུངས།

འོན་ཀྱང་སླེ་ལུང་བཞད་པའི་རྡོ་རྗེས་༼༡༦༩༧–༡༧༤༠༽ཇུན་དམག་བོད་ལ་ཡོང་བ་དེ་བསྟན་པ་སྲུང་བའི་ཆེད་དུ་མིན་པར་ཕྱོགས་ཞེན་ཅན་གྱི་དགེ་ཕྱོགས་ཀྱི་བླ་གྲྭས་གཡེན་སྦྱོར་དཀྲུག་ཤིང་བྱས་པའི་འབྲས་བུ་དུས་སུ་སྨིན་པ་ཞིག་ཏུ་ངོས་འཛིན་གནང་འདུག དེ་ཡང་ཁོང་གིས།42 “མི་ཕན་ཕན་དུ་རེ་བའི་ལོག་སྨོན་ཅན་གྱི་རང་ཕྱོགས་ཀྱི་གྲྭ་པ་འགའ་ཞིག་ནས་མཚོ་ཁ་དང་སྦྱོང་མགར་སོགས་སུ་དོན་མེད་ཀྱི་གཏམ་སྣ་ཚོགས་པ་ཞིག་བགྱིས་པར་བརྟེན་པས། སྔར་ཡང་མཐའ་དབུས་འཁྲུག་ཆེ་བ་དང་། འདི་སྐབས་སུ་ཡང་ཚེ་རིང་དོན་གྲུབ་ཅན་ཧོང་ཐའི་ཇིས་དམག་ཏུ་བརྫངས་པས་སོགས་”ཞེས་དང་། ད་དུང་ཁོང་གིས་མུ་མཐུད། “རང་ཕྱོགས་བསྟན་པ་འགའ་ཞིག་གྱེན་དུ་འདེགས་ཤིང་། ལྟ་གྲུབ་མི་མཐུན་པ་འགའ་ཞིག་འཕུང་དུ་འཇུག་པའི་བསམ་པས་གཡབས་པའི་མགྲོན་པོ་དོན་དུ་བོད་བྱིངས་ཀྱི་འཕུང་བྱེད་དུ་སོང་བའི་ནུས་པ་རིམ་གྱིས་སྨིན་ཏེ་ཐག་ཇི་ཉེར་སོང་།”ཞེས་གསུངས།

གང་ལྟར་དེ་སྐབས་སེ་ར་དགོན་པར་ཡོད་པའི་ཡེ་ཤུལ་ཆོས་སྤེལ་བ་ཨི་པོ་ལི་ཏོ་དྷེ་སེ་རི་(Ippolito Desideri 1684–1733)ལྟར་ན། སྤྱི་ལོ་༡༧༡༧་ཟླ་བ་༨་པའི་ཚེས་༡༠་ཉིན་ཚེ་རིང་དོན་གྲུབ་ཀྱིས་སྣེ་ཁྲིད་པའི་རྟ་དམག་དྲུག་སྟོང་འདམ་གཞུང་དུ་འབྱོར། དེ་སྐབས་པཎ་ཆེན་སྐུ་ཕྲེང་ལྔ་པ་བློ་བཟང་ཡེ་ཤེས་དང་སླེ་ལུང་བཞད་པའི་རྡོ་རྗེ་དེ་བཞིན་སེ་འབྲས་ཀྱི་བླ་མ་སོགས་གདམ་གཞུང་དུ་ཆིངས་བྱེད་པར་བྱོན་ཀྱང་ཕན་འབྲས་མ་བྱུང་། དམག་ཐེངས་འགའ་བརྒྱབ་རྗེས་ཇུན་གར་བའི་དཔུང་དམག་ལོ་དེའི་སྤྱི་ཟླ་༡༡་པའི་ཚེས་༢༡་ཉིན་གྱི་ཞོགས་པར་ལྷ་སའི་ཉེ་འཁྲིས་སུ་འབྱོར། དེ་ཡང་ཁོང་གིས།43 “བླ་མ་ཆེན་པོ་༼ཚངས་དབྱངས་རྒྱ་མཚོ༽གྲོངས་པའི་གནས་ཚུལ་དེས་བོད་མི་རྣམས་སེམས་དྲག་ཏུ་སྐྱོ་བ་དང་། རྒྱལ་པོ་ལ་མི་དགའ་བ་ཟློག་ཏུ་མེད་པ་ཆགས། ཁོང་ཚོས་རྒྱལ་པོ་༼ལྷ་བཟང་ཁང་༽ཁྲི་ནས་ཕབ་པར་འདོད་ཀྱང་ཕྱི་ལོགས་ནས་རྒྱབ་གཉེར་མེད་པར་ནུས་མེད་ཡིན་”ཞེས་གསུངས་སོ། དེ་ལྟར་ཇུན་གར་བ་ལྷགས་ནས་ལྷ་བཟང་ཁང་གི་སྲིད་དབང་འཕྲོག་པའི་དྲག་པོའི་གསར་བརྗེ་དེའི་བྱེད་གཏེ་གཙོ་བོ་ནི་སེ་འབྲས་དགའ་གསུམ་གྱི་བླ་མ་ཁ་ཤས་དང་གྲྭ་པ་མང་ཆེ་བ་རེད། ཁོང་ཚོས་ཇུན་གར་ལ་རོགས་པ་བྱེད་ཕྱིར་ལྷ་བཟང་ཁང་གི་བཀའ་བློན་འགའ་ཞིག་༼ཕྱག་རྡོར་སྐྱབས། ཐཱ་ཇི་རྣམ་རྒྱལ་དང་། སྡེ་པ་བཀྲ་ཤིས་རྩེ་པ།༽་ལ་ལྐོག་རྔན་སྤྲད་པ་དང་གསང་བའི་སྒོ་ནས་གྲྭ་པ་ལོ་ཆུང་ཕོ་རྒོད་པོ་དེ་འདྲ་ཚོགས་པ་ཚོགས་པ་བྱས་ནས་ཇུན་གར་ལ་བཏང་ནས་ཚེ་རིང་དོན་གྲུབ་ཀྱི་དམག་ནང་བཅུག” ཅེས་གསུངས།

དེ་ལྟར་ལོ་དེའི་སྤྱི་ཟླ་བཅུ་གཅིག་པའི་ཚེས་༢༡ལ་ཇུན་གར་དམག་ལྷ་སའི་ཉེ་འཁྲིས་སུ་འབྱོར་སྐབས་ཁུལ་དེའི་དགོན་སྡེ་ཁག་གི་སྣེ་ལེན་བྱས་ཚུལ་དང་མཚོན་ཆ་སྤྲོད་ཚུལ་སོགས་དྷེ་སེ་རི་ཡིས་44 “སྤྱི་ལོ་༡༧༡༧་ཟླ་བ་༡༡་ཚེས་པ་༢༡་ལ་ཀྱི་ཞོགས་པ་ཉི་མ་ཤར་ཙམ་ལ་ཇུན་གར་གྱི་དམག་དཔུང་རྣམས་ལྷ་སའི་ཉེ་འཁོར་གྱི་གདན་ས་གསུམ་དང་སྐྱིད་ཆུའི་ཕྱོགས་སུ་དཔུང་ཁག་བཞི་ཕྱོགས་སོ་སོ་ནས་ཐོན་པ་དང་གདན་སའི་གྲྭ་པ་ཚོས་སེམས་ཚོར་ཆེན་པོས་དགའ་བསུ་ཞུ་བ་དང་སྦྲགས་ཁོང་ཚོར་ཟས་དང་གོ་མཚོན་སྤྲད། ད་དུང་མང་པོ་ཞིག་ཇུན་གར་དམག་ཏུ་མཉམ་ཏུ་ཞུགས་བྱས་པས་ཇུན་དམག་གི་ཁ་གྲངས་ཕར” ཞེས་འཁོད།

ཨི་པོ་ལི་ཏོ་དྷེ་སེ་རི་དང་མཚུངས་པར་སླེ་ལུང་མཆོག་གིས་ཀྱང་45། “སོག་པོ་ཆང་ཁྱིམ་དུ་འབྱོར་བ་དང་དུས་འཛོམ་དུ་རི་བོ་བདེ་ཆེན་གྱི་བན་དམག་རྣམས་ཀྱང་ར་མཆོང་ལུག་མཆོང་དུ་བརྒྱུགས་ཏེ་སོག་པོ་ལས་གྲྭ་པ་འཇིགས་པ་ཙམ་གྱི་ཚོད་དུ་བྱུང་འདུག་ཅིང་།” ཞེས་གསུངས་པས་སོག་དམག་ལས་བོད་ཀྱི་བན་དམག་རྣམ་ཧུར་བརྩོན་ཆེ་བ་ཡོད་པར་མངོན་ཏོ།

ལོ་དེའི་ཟླ་བ་༡༡་པའི་ཚེས་༣༠ཡི་མཚན་དཀྱིལ་ལ་དངོས་སུ་ལྷ་ས་ལ་དཔུང་འཇུག་བྱེད་སྐབས་ལྷ་བཟང་ཁང་གི་ཕྱོགས་གཏོགས་ཚོས་ནུས་པ་ཐོན་པའི་ཚུར་རྒོལ་བྱེད་ཐུབ་མེད་སྟབས་ཇུན་གར་བས་ལྷ་ས་མཚན་གཅིག་ལ་བླངས་འདུག

དེ་ཡང་ཨེ་ཀྲ་ལིའི་Capuchin་ཆོས་སྤེལ་ཚོགས་པའི་ཡེ་ཤུ་བ་Fr. Domenico Da fano ( 1674–1728) ཡིས ་༡༧༡༨་ཀྱི་ཟླ་བ་༥་པའི་ཚེས་༢༩་ལ་བཏང་བའི་ཡི་གེའི46་ནང་འཁོད་པར་གཞིགས་ན་ལྷ་ས་གྲོང་ཁྱེར་ནི་ཇུན་གར་བས་གཙོ་ཆེར་ཇུན་གར་ཕྱོགས་གཏོགས་ཀྱི་མྱུལ་མ་དང་རྒྱབ་སྐྱོར་བ་གྲོང་ཁྱེར་ནང་སྔོན་ནས་ཡོད་པ་དེ་དག་གི་རྒྱབ་གཉེར་ལ་བརྟེན་ནས་མཚན་གཅིག་ལ་བླངས། དེའི་སང་ཉིན་དེ་ཚེ་རིང་དོན་གྲུབ་ཀྱིས་གད་འདོད་ཆགས་ནས་ལྷ་བཟང་ཁང་གི་སྡོད་གནས་ཁྲོམ་གཟིག་ཁང་ལ་ཁོ་པ་སླེབས་མ་ཐག་གྲོང་ཁྱེར་བཅོམ་འཕྲོག་བྱེད་དགོས་པའི་བཀའ་བཏང་བར་གྲགས་སྟེ། དེ་ཡང་དྷེ་སེ་རི་ཡིས47། “ཚེར་རིང་དོན་གྲུབ་ཁྲོམ་གཟིག་ཁང་གི་རྒྱལ་ཁང་ཏུ་སླེབས་མ་ཐག་གྲོང་ཁྱེར་བཅོམ་དགོས་པའི་བཀའ་བཏང་། ཚེ་རིང་དོན་གྲུབ་ཀྱི་དམག་ནང་བཞུགས་པའི་གྲྭ་པ་རྣམས་འདོད་རྔམ་ཆེ་བ་དང་སྡུག་རྩུབ་ཅན་གྱི་ཇག་པར་གྱུར། ཁོ་པ་ཚོས་ལག་ཏུ་མཚོན་ཆ་ཐོགས་ནས་དགོན་པར་འཛུལ་ཏེ་རྩ་ཆེའི་རྒྱུ་ནོར་རྣམས་ཇག་བཅོམ་བྱས་ནས་དགོན་པ་སྟོང་པ་བཟོས།”

གོང་དུ་དྷེ་སེ་རི་ཡིས་བཤད་པ་བདེན་པ་ཡིན་མིན་ཁ་མཚོན་གཅོད་མི་ཐུབ་ཀྱང་། སྐབས་དེར་འཚོ་བཞུགས་ཡིན་པ་དང་ཇུན་དམག་དང་ལྷ་བཟང་ཁང་གི་དམག་འཁྲུག་དབར་བར་འདུམ་ལ་ཕེབས་མཁན་སླེ་ལུང་བཞད་པའི་རྡོ་རྗེས་ས་གནས་དངོས་མཐོང་གིས48”ལྷ་ས་ཚང་མར་དམག་མི་དདང་ཟྭ་རིགས་ཕྱེད་འདྲེས་ཀྱིས་ཁྱབ་པས་ཆས་དངོས་རྣམས་གང་འདོད་ཁྱེར། སྡེ་རིགས་རྣམས་ཀྱང་ལས་ཀར་བཀོལ་ཏེ་ལྕག་ཚན་གྱིས་དེད། ན་ཆུང་རྣམ་ལ་འཛེམ་མེད་དུ་སྤྱོད་པ་སོགས་ཀླ་ཀློའི་སྤྱོད་པས་ཕྱི་ནང་ཐམས་ཅད་ཁྱབ་ཅིང་”ཞེས་གསུངས་པས་སྐབས་དེའི་སྐྱིད་ཡ་བའི་རྡུ་འཕྲོག་བཅོམ་གསུམ་གྱི་ཁྱབ་ཚད་ངོ་མ་དེ་ཤེས་ཐུབ་བོ།

དེ་སྐབས་མི་སྐྱ་ཚོས་ཇུན་གར་བས་རང་གི་སྲོག་འཕྲོག་པའི་འཇིགས་པ་ལས་ཐར་ཆེད་སྐྲ49་བྲེག་ནས་གྲ་བཙུན་གྱི་ཆས་སུ་བཞུགས་ནས་ཐར་གང་ཐུབ་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་པ་འདྲ། གང་ལྟར་གུ་ཤྲི་ཁང་གི་མི་རྒྱུད་ཀྱིས་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་བྱེད་པའི་དུས་རབས་མཇུག་རྫོགས་ནས་ཕྱི་ནང་གསང་གསུམ་དབང་ཆ་གཅིག་འཛིན་དང་ཆོས་ལུགས་གཅིག་བྱེད་པ་ཇུན་གར་བ་ཚེ་དབང་རབ་བརྟན་གྱིས་བོད་ལ་དབང་བསྒྱུར་བའི་མུན་ནག་གི་དུས་རབས་ཤར༎

དབུས་གཙང་ཕྱོགས་སུ་ཇུན་གར་བས་རྙིང་བསྟན་བསྣུབས་དགོས་པའི་ཀུན་སློང་བྱེད་མཁན་གཙོ་བོ་སོག་རིགས་སྒོ་མང་མཁན་རབས་སོ་བཞི་པ་ཡིན་པ།

གོང་དུ་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་དང་རྡོར་སྨིན་གཉིས་ཀྱི་འབྲེལ་བའི་སྐོར་བཤད་པ་བཞིན་དགེ་ལུགས་གཙང་ཞེན་དང་རང་ལྟ་མཆོག་འཛིན་ཅན་གྱི་གྲུབ་མཐའི་དུག་ཆུས་སྨྱོས་པའི་བོད་རིགས་དང་སོག་རིགས་ཀྱི་དགེ་ལུགས་པའི་བླ་གྲྭ་ཁག་ཉུས་ཤས་ནས་རྙིང་མ་ལ་རྩ་བ་ཉིད་ནས་མི་མོས། ༧རྒྱལ་མཆོག་ལྔ་པ་ཆེན་པོར་ཡང་མི་དགའ་བས་སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོ་ལྔ་པ་ཆེན་པོའི་སྲས་ཡིན་སྐོར་སོགས་སྙོན་འདོགས་སྣ་ཚོགས་བྱས། དེ་སྐབས་ལྔ་པ་རིན་པོ་ཆེ་ཡང་ཐུགས་སྐད་ཤོར་ཡོད་པ་འདྲ་སྟེ་ཁོང་གིས་འདི་ལྟར་གསུངས50།།

“གངས་ཅན་ཕན་བདེའི་ནོར་བུ་འདྲེན་པའི་རྫིངས། །པདྨའི་ཆོས་ལ་སྨོད་པའི་སྟོབས་ལྡན་དགའི། །
སྐུར་འདེབས་རླུང་གི་ཕྱོགས་ལྷུང་མཚོར་བཤིག་པས། །སྔོན་ཆད་ཉམ་ཆུང་བདག་འདྲའི་ནུས་པ་དམན། །
འོང་ཀྱང་བསྐལ་ངན་མཐའ་ལ་མ་ཐུག་ཅིང་། །རིག་འཛིན་པདྨས་བོད་ཁམས་འགྲོ་བ་ཀུན། །
སྐྱོང་བར་ཞལ་གྱིས་བཞེས་པའི་རྡོ་རྗེའི་གསུང་། །བསླུ་བ་མེད་དེ་ཡིད་ཀྱི་ངལ་གསོའི་གནས། །”

གང་ལྟར་ཇུན་གར་གྱི་དམག་དཔོན་ཚེ་རིང་དོན་གྲུབ་ཀྱིས་༡༧༡༧་ལོའི་ཟླ་བ་༡༢་པའི་ཚེས་གཅིག་ལ་ལྷ་ས་བླངས་ནས་ལས་འགུལ་གཙོ་ཆེ་བ་གཉིས་སྤེལ་ཡོད། གཅིག་ནི་ལྷ་བཟང་ཁང་གི་སྲིད་དབང་འཕྲོག་པ་དང་། གཉིས་པ་དེ་རྙིང་ཕྱོགས་ཀྱི་བསྟན་པ་བསྣུབས་པ་དེ་ཡིན།

སྤྱིར་ཇུན་གར་གྱི་རྒྱལ་པོ་ཚེ་དབང་རབ་བརྟན་གྱིས་རྙིང་མ་བསྣུབས་དགོས་པ་དེ་བསྟན་པ་ལ་དག་ཐེར་འདྲ་ཞིག་ཡིན་སྐོར་ཡང་། ཁོ་རང་གིས་ཆིང་གོང་མར་བཏང་བའི་ཡི་གེའི་ནང་འདི་ལྟར་གསལ། “ཁོ་བོས་ཀྱང་བོད་ནང་ཞི་བདེ་དགོས་པ་འདོད་མོད། བོད་ནང་དུ་དགེ་ལྡན་གྱི་ཕྱོགས་འགལ་ཞྭ་དམར་པོ་51གྱོན་པ་རྙིང་མ་རྣམས་ལ་སྡོམ་ཁྲིམ་མེད་པ་དང་ཚུལ་མིན་བྱ་བ་བྱེད་པ་འགོག་ཕྱིར་དང་ལྷ་བཟང་ཁང་གི་སྡུག་རྩུབ་གྱི་བྱ་སྤྱོད་འགོག་ཕྱིར་དམག་བཏང་ནས་ཞྭ་དམར་ཅན་གྱི་བསྟན་པ་བསྣུབས་པ་ཡིན།52” ཞེས་བཤད།

དེ་ཡང་ཕྱོགས་མཚུངས་ཚེ་དབང་རབ་བརྟན་གྱིས་སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱ་མཚོ་ཞལ་བཞུགས་སྐབས་རྙིང་ཆོས་ལ་མི་དགའ་བའི་རྣམ་འགྱུར་བསྟན་ཚུལ་ཡང་ཆེ་མཆོག་འདུས་པ་རྩལ་གྱིས།53“སྦྱོང་མགར་ནས་ཧོང་ཐའི་ཇིས་སྡེ་སྲིད་ལ་ཁྱོད་མི་ནག་དཔོན་པོ་ཞིག་གིས་བླ་མ་ཚོ་ལ་ཕྱག་དབང་སྟེར་བ་ཡག་པོ་མ་རེད། དེ་འདྲ་མ་བྱེད། བླ་མའི་གྲལ་མགོར་མ་སྡོད། པོ་ཏ་ལར་རྙིང་མའི་གྲྭ་ཚང་མ་འཇོག ངའི་ཁ་ལ་ཉན་བྱུང་ན་ང་རང་གཉིས་འཆམ་པོ་ཡོང་། ཉན་མ་བྱུང་ན་དམག་རྒྱག་རྒྱུ་ཡིན་ཞེས་དགེ་སློང་ནམ་མཁའ་རྒྱལ་མཚན་གྱི་མི་སྣ་ཕྱིན་དུས་འཕྲིན་ལ་བསྐུར་འདུག སྡེ་སྲིད་ནས་མ་གསན་པར་རྟེན་དམག་རྒྱག་རྩིས་ཀྱིས་གྲ་སྒྲིག་དང་། གྲོས་ཡང་ཡང་གནང་འདུག་སྟེ། གཞུང་རང་གི་སྐུ་རིམ་བཟང་དྲགས་པས་རྒྱལ་པོའི་ཐོག་ལ་མ་རྟོགས་དམག་འགྱོགས་༼བརྒྱབ༽་ཐུབ་པ་བྱུང་མ་སོང་ཞེས་ཆོས་འཕེལ་ཇ་སངས་ནས་ངོས་ཀྱིས་ཟེར་བ་ཐོས།” ཅེས་གསུངས་པ་སོགས་ལ་དཔག་ན་ཇུན་གར་གྱིས་བོད་བཙན་བཟུང་བྱས་པ་དེ་བསྟན་པ་ལ་དག་ཐེར་བྱེད་པར་ཡོང་བ་ལྟ་བུ་ཞིག་མངོན་མོད། དོན་དངོས་ནི་ཆིང་གི་སྟོབས་ཤུགས་ཆུང་དུ་གཏོང་རྒྱུ་དང་རང་གི་དབང་ཤུགས་ཆེ་རུ་གཏོང་བའི་རྒྱ་བསྐྱེད་རིང་ལུགས་ཀྱི་བསམ་བློས་ཀུན་ནས་བསླངས་པའི་ལས་འགུལ་ཞིག་ཡིན།

དེ་ལྟར་ཇུན་གར་བས་རྙིང་ཕྱོགས་ཀྱི་བསྟན་པ་སྣུབས་པའི་རྒྱབ་ལྗོངས་ཐོག་བོད་ཀྱི་ཡིག་ཚང་ཁག་དང་། ཕྱི་གླིང་པའི་མཁས་པས་བྲིས་པ་ད་ཕན་ཁོ་བོས་མཐོང་བ་རྣམས་ཞིབ་བསྡུར་བྱེད་སྐབས། འབྲས་སྤུངས་སྒོ་མང་གྲྭ་ཚང་གི་མཁན་རབས་སུམ་བཅུ་སོ་བཞི་པ་སོག་པོ་ཇུན་གར་བ་བློ་བཟང་ཕུན་ཚོགས54་ཀྱིས་ཆ་ཤས་ཆེན་པོ་ལེན་ཡོད་པ་གསལ་པོ་འདུག སྤྱིར་ཁོ་པ་ནི་སོག་པོ་ཇུན་གར་བའི་རྒྱལ་རྒྱུད་ཡིན་ཞིང་འཇམ་དབྱངས་བཞད་པས་ལུང་གིས་བསྟན་པའི་མཁན་པོ་དྲུག་གི་ནང་གི་གཅིག་ཡིན་པ་ཙམ་དུ་མ་ཟད། ཁོང་གི་སློབ་མའི་གཙོ་བོའི་གྲས་ཤིག་ཡིན། དགེ་རྒན་དང་མཚུངས་པར་སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོ་དང་རྙིང་ཆོས་ལ་རྩ་བ་ནས་མི་དགའ་མཁན་ཞིག་རེད། མདོར་ན་རྒྱལ་པོ་ཚེ་དབང་རབ་བརྟན་དང་ཁོའི་དམག་དཔོན་ཚེ་རིང་དོན་གྲུབ་གཉིས་ལ་རྙིང་བསྟན་སྣུབས་དགོས་པའི་ཀུན་སློང་བྱེད་མཁན་གཏེ་པོ་དེ་སྒོ་མང་མཁན་པོ་བློ་བཟང་ཕུན་ཚོགས་ཡིན། དེ་ཡང་སུམ་པ་མཁན་པོས། “ཇོའུན་གར་པ་ལྷ་བཙུན་བླ་མ་བློ་བཟང་ཕུན་ཚོགས་ཀྱི་ངག་བཀོད་ལྟར་ས་ཁྱི་དང་ས་ཕག་ལོར་རྙིང་མའི་བླ་ཆེན་རྡོ་རྗེ་བྲག་སྤྲུལ་སྐུ་སོགས་བཀྲོངས། དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་གི་སྐུ་ཞབས་གྲྭ་ཚང་རྣལ་རྒྱལ་གླིང་དང་བསམ་ཡས་གཞུང་གི་རྡོ་རྗེ་བྲག་དགོན་དང་སྨིན་གྲོལ་གླིང་སོགས་བཤིག་”ཅེས་གསུངས་པ་དང་། དེ་བཞིན་ Luciano Petech55ཡིས་ཀྱང་། “དགོན་པ་མང་པོ་གཏོར་བཅོམ་སོགས་ཀྱི་རྒྱབ་ལྗོགས་ཀྱི་སྲིད་ཇུས་དང་ཀུན་སློང་བྱེད་མཁན་ནི་སྒོ་མང་བླ་མ་བློ་བཟང་ཕུན་ཚོགས་ཡིན། དེ་ནི་རྙིང་མའི་བསྟན་པ་བསྣུབ་རྒྱུའི་འཆར་གཞི་གསལ་པོ་ཞིག་རེད་ཟེར།” ཞེས་གསུངས་པ་དོན་ལ་གནས། ལྷག་པར་དུ་རྙིང་ལུགས་པ་རིག་འཛིན་དཔལ་ལྡན་བཀྲ་ཤིས་དེ་སྐབས་སྒོ་མངགྲྭ་ཚང་དུ་ཆོས་ཞུགས་མཛད་མོད་ཀྱང་དགོན་པ་ནས་འཐོན་དགོས་པ་བྱུང་བའི་རྒྱུ་རྐྱེན་ཡང་ཁོང་གིས། “ནང་རྐྱེན་སྒོ་མང་ཁྲི་པ་ཅུང་གར་བ་བློ་བཟང་ཕུན་ཚོགས་དང་དགེ་སྐོས་ཀླུ་འབུམ་བསྟན་པ་ཡར་འཕེལ་གཉིས་ནི། ཉམས་ཆུང་གྱི་ན་བ་བདག་གི་དགྲ་ཟླར་མཐོ་བ་ཅི་སྨོས་ཏེ་རྒྱལ་དབང་པདྨ་འབྱུང་གནས་དང་གངས་ཅན་མགོན་པོ་རྒྱལ་དབང་ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པ་ངག་དབང་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོ་གཉིས་དགྲ་ཟླར་མཐོ་དྲགས་པ་དང་།”56 ཞེས་གསུངས་པ་དང་། མི་དབང་རྟོགས་བརྗོད་དུ་ཡང་57། ཇུན་གར་དམག་ལྷ་སར་སླེབས་སྐབས་སྒོ་མང་མཁན་པོ་བློ་བཟང་ཕུན་ཚོགས་ཀྱིས་ཕོ་ལྷ་བསོད་ནམས་སྟོབས་རྒྱལ་ལ་རོགས་པ་བྱས་ཚུལ་དང་། ཕོ་ལྷ་བའི་མིག་མདུན་དུ་ཇུན་གར་བས་རྙིང་བསྟན་བསྣུབས་པ་དང་དམ་དྲག་ཆེན་པོ་ཡོད་པས་ཁོང་གིས་སྒོ་མང་མཁན་པོ་བློ་བཟང་ཕུན་ཚོགས་ཀྱི་དབང་ཤུགས་དེ་མཁྱེན་ནས་རྒྱལ་བསྟན་སྤྱི་དང་ལྷག་པར་དུ་རྙིང་མ་བའི་བསྟན་པ་ལ་སྲུང་སྐྱོབས་དགོས་ཚུལ་ཞུ་བ་ནན་ཕུལ་མཛད་འདུག

དེ་བཞིན་འཇམ་དབྱངས་བཞད་པའི་རྣམ་ཐར58་ནངཁོང་རང་གིས་སྒོ་མང་མཁན་པོ་བློ་བཟང་ཕུན་ཚོགས་ལ་ལུང་བསྟན་གྱི་ཚུལ་དུ། རྒྱ་དམག་དང་པོ་སླེབས་པའི་སྐབས་སྐྱོན་མེད་པ་དང་། གཉིས་པའི་སྐབས་ཇུན་གར་ལ་བྲོས་དགོས་པའི་བླང་བྱ་གནང་བ་ལྟར་རྒྱ་དམག་དང་པོ་ལྷ་སར་སླེབས་ཐུབ་མེད་ཅིང་། གཉིས་པའི་སྐབས་ཁོ་རང་བྲོས་ཐར་བར་བཤད།

གོང་དུ་དྲངས་པའི་ཡིག་ཆ་འདི་དག་ལས་ག་རེ་ཤེས་ཐུབ་བརྗོད་ན། སྒོ་མང་བློ་བཟང་ཕུན་ཚོགས་ཀྱིས་ཇུན་གར་དམག་བོད་དུ་ལྷགས་པར་སྔ་ཕྱི་བར་གསུམ་དུ་ཞོགས་འདེགས་བྱས་ཡོད་པ། རྙིང་བསྟན་རྩ་མེད་གཏོང་བའི་འཆར་གཞི་བཀོད་པ་དང་། དངོས་སུ་ལག་བསྟར་བྱེད་དགོས་པའི་སྐུལ་སློང་བྱས་པ་རྟོགས་ཐུབ། གང་ལྟར་ལོ་དེའི་བོད་ཟླ་བཅུ་གཉིས་པའི་ཚེ་༢༤་ལ་བླ་བྲང་སྟེང་དུ་དབུས་གཙང་གི་བླ་དཔོན་རྣམས་བསྐོངས།59 དམག་དཔོན་ཚེ་རིང་དོན་གྲུབ་དང་། ཁོ་པའི་ལས་རོགས་དམག་དཔོན་གདུགས་དཀར་དང་། ཆོས་འཕེལ་ཇའི་སང་གསུམ་གྱིས་ཕྱིན་ཆད་གསང་སྔགས་རྙིང་མའི་ཆོས་རྩ་བ་ནས་བྱེད་མི་ཆོག་པ་དང་། རྙིང་ཕྱོགས་དང་འབྲེལ་བའི་སྐུ་གསུང་ཐུགས་རྟེན་རྣམས་དོར་དགོས་པའི་ཁྲིམས་བསྒྲགས།

དེ་སྐབས་བླ་དཔོན་བཀུག་པའི་གྲས་སུ་སླེ་ལུང་རྗེ་དྲུང་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས་ཀྱང་ཕེབས་ཡོད་ཚུལ་ཁོང་གིས། “ཧོང་ཐའི་ཇིའི་བསླབ་སྟོན་བསྒྱུར་རྒྱུ་ཡོད་པའི་བརྡའ་འགྲེམས་བྱུང་སོང་བ་བཞིན་གསོལ་དཔོན་ནས་ཀྱང་འཕྲལ་དུ་ཡོངས་བ་འགབ་ཚུལ་བྱུང་བ་བཅས་ཉེར་བདུན་ལ་རྣམ་གྲོལ་གླིང་ནས་འཐོན། རྒོང་དཀར་བརྒྱུད་ལྷ་སར་འབྱོར་བར། ཉེ་སྐོར་ཐམས་ཅད་རྟ་དང་བ་གླང་གི་རོས་གང་ཞིང་མི་རྣམས་ཀྱང་ཉམ་ཐག་པའི་ཚུལ་དུ་འདུག་པས་ཡིད་སྐྱོ་ཞིང་སྙིང་རྗེ་བ་བྱུང་།” ཞེས་གསུངས་པས་ཇུན་གར་བའི་རྡུ་བཅོམ་འཕྲོག་སུམ་གྱི་བྱས་ཉེས་ཀྱི་ཁྱབ་ཚད་མཐོང་ཐུབ།

དེ་ལྟར་ཇུན་དམག་གི་སྔ་ཕྱིའི་ལས་འགུལ་བརྒྱུད་རིམ་ཞིབ་པར་བཀོད་ན། ལོ་དེའི་བོད་ཟླ་བཅུ་གཅིག་པའི་ཚེས་༡༦་ཉིིན་གདུགས་དཀར་ཇའི་སང་གིས་སྣེ་ཁྲིད་པའི་དཔོན་དམག་བརྒྱ་སྐོར་ཞིག་གིས་པོ་ཏ་རུ་ཡོད་པའི་རྙིང་ཕྱོགས་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་པའི་རྩེ་རྣམ་རྒྱལ་གྲྭ་ཚང་དུ་བསྐྱོད་ནས་གྲྭ་པ་རྣམས་སྐྱིད་ཆུའི་ཁར་ཁྲིད་ནས་བཟན་ཤམ་བཤུས་ནས་མི་སྐྱའི་གོས་གཡོག་ནས་རང་རང་སོ་སོའི་གཞིས་ཁྱིམ་དུ་སྡོད་དགོས་བཀའ་བཏང་། དེའི་གོང་ཙམ་དུ། རྣམ་རྒྱལ་གྲྭ་ཚང་དུ་ཕུར་འཆམ་བྱེད་བཞིན་པ་འདྲ་སྟེ་སླེ་ལུང་གིས། ཚེས་བཅུ་བཞིའི་ཉིན་པོ་ཏཱ་ལར་རྣམ་རྒྱལ་གྲྭ་ཚང་གི་ཕུར་འཆམས་མཇལ་ཁར་ཕྱིན། དེ་སྐབས་ཕྱི་རྒྱར་གསང་བ་ལས་ནང་དུ་གྲྭ་ཚང་སོགས་གཏོར་རྩིས་ཀྱི་ཆ་འདིངས་མཛད་སྐབས་སུ་འདུག་པས་ཡིད་ངལ་དང་སྐྲགས་པའི་ངང་ནས་བལྟས།60 ཅེས་གསུངས།

ཟླ་བ་དེའི་ཚེས་༢༢་ལ་ལྷ་བཟང་གི་བློན་པོ་དང་སྨིན་གླིང་གི་བླ་གྲྭ་རྣམས་འཇུས་བཟུང་གིས་ཤན་པས་ལུག་ཁྲིད་པ་བཞིན་ཁྲིད་ནས་མདུན་ས་ཕུན་ཚོགས་རབ་བརྟན་དུ་བཙོན་དུ་བཅུག་ནས་མནར་གཅོད་མ་པོ་བཏང་། དེ་ཡང་སླེ་ལུང་གིས།61“ཉེར་གཉིས་ཀྱི་ཉིན་རྡོར་སྨིན་གྱི་ཞལ་ངོ་རྣམས་དང་ཆང་ཁྱིམ་ནས་སོགས་རྒྱལ་པོའི་དུས་ཀྱི་དྲུང་འཁོར་གཙོ་ཆེ་བ་མཐའ་དག་དུས་གཅིག་ཏུ་བཟུང་སྟེ་བཤན་པས་ལུག་ཁྲིད་པ་བཞིན་དུ་མི་རེར་སོག་དྲུག་བདུན་རེ་བསྐོར་ཏེ་བཙན་དུ་སྐུ་མཚམས་ལ་བཞུགས་བཅུག་སོང་བ་བཅས་སྐྱེ་བོ་མང་པོ་སྔུག་བསྔལ་གྱིས་མནར་བའི་གནས་ཚུལ་མཐོང་བའི་རྐྱེན་བྱས་ཏེ་སྙིང་རླུང་བཟོད་མེད་དུ་ལངས་ཤིང་སྣང་བ་ཐམས་ཅད་སྔུག་བསྔལ་གྱི་ཡོ་ལང་དུ་ཤར་བ་དང་། ཟང་ཟིང་གི་དངོས་པོ་ལྟ་ཞོག དཔེ་ཆ་དང་རྟེན་འགངས་ཆེ་བའི་རིགས་ལ་ཡང་ས་རྡོ་དང་ཁྱད་པར་མེད་པའི་དགའ་ཚོར་ཏིལ་འབྲུ་ཙམ་མ་བྱུང་།” འདི་དང་ཕྱོགས་མཚུངས་མི་དབང་རྟོགས་བརྗོད་དུ།62“དེ་ནས་གསང་སྔགས་ཀྱི་བསྟན་པ་ལ་རྨ་འབྱིན་པའི་སྦྱོར་བ་ལ་ཞུགས་ནས། ལྷ་བཟང་ཁང་གི་བཀའ་བློན་པཀྴི་སོགས་མོན་གོལ་ཁག སྨིན་གྲོལ་གླི་ནས་རྡོ་རྗེ་འཛིན་པ་རྣམས་སྤྱན་འདྲེན་བཏང་། ཕོ་ལྷ་ཐའི་ཇི་དང་མོང་གོལ་ཐོས་པ་གྲགས་པ་དག་རྡོ་རྗེ་བྲག་ཏུ་རྡོ་རྗེ་འཛིན་པ་དེ་དག་སྤྱན་འདྲེན་དུ་མངགས།

གཞན་ཡང་གསང་སྔགས་རྙིང་དགོན་གར་དུ་ཕོ་ཉ་མངགས། པཀྴི་ལ་སོགས་པས་དེ་བཞིན་སྨིན་གྲོལ་གླིང་ནས་ཡོངས་སུ་འཛིན་ལྷ་ལྡན་དུ་སྤྱན་དྲངས། ཕོ་ལྷ་བས་བསམ་རྡོ་རྗེ་འཛིན་པ་དེ་དག་གཟུ་ལུམ་ཤེས་རབ་ཀྱི་མིག་ལྡོངས་པ་རྣམས་ཀྱི་མདུན་མ་རུངས་པར་གྱུར་ན་ཅི་དྲག་སྙམ་ནས་རྡོར་བྲག་གི་ཞབས་འབྲིང་བ་རྣམས་ལ་ཐོར་འགར་བརྔན་པས་ཚིམ་པར་བྱས་ནས་རྡོ་རྗེ་འཛིན་སྐུ་ལུས་ཀྱི་བགྲོད་དཀའ་བ་ཡོད་ཚུལ་ལ་བསྙད་ནས་བཞུགས་པའི་ཐབས་ཀྱིས་ཤིག་གདམས་ནས་དེ་དག་ཀྱང་དེ་བཞིན་དུ་བྱས་པས་བླུན་པོ་ནོར་གྱིས་སྲོག་ཀྱང་གཏོང་བས་ཡིད་ཚིམ་ནས་ལྷ་ལྡན་དུ་ཕྱིར་ཕེབས་པས་གཙོ་བོ་ཚེ་རིང་དོན་གྲུབ་ཀྱིས་ཁྱོད་གཉིས་ཆེད་དུ་བཏང་བ་བླ་མ་ག་རེ་བྱས་སོང་ཞེས་སྨྲས་པ་རྒས་འཆི་ཁ་སྒྲུབ་ཁང་གི་ཐེམ་པ་འགོམས་པའང་མི་ནུས་པ་འགྲོ་བ་རྔོ་མི་ཐོགས་ཞེས་བརྗོད་པར་ཁྲོ་གཉེར་འབྲུ་ཚུགས་ཀྱིས་ངན་སྨྲས་བྱས་ཀྱང་ཐའི་ཇི་ནི་འདྲེན་པ་དེའི་སླད་དུ་བདག་ལ་ངན་སྨྲས་བྱས་ཀྱང་མི་དགའ་བ་ཅི་ཡང་མ་སྐྱེས་སོ།”

དེ་སྐབས་བཙོན་དུ་བཟུང་བའི་རྙིང་མའི་བླ་མ་དག་ལ་ཇུན་གར་ཐོག་མཐུ་བཏང་བ་སོགས་ཀྱི་སྐྱོན་འཛུགས་ཀྱིས་དྲི་རྩད་ཚ་ནན་བྱེད་སྐབས་མྱང་སྟོན་རིགས་འཛིན་རྒྱ་མཚོས་དྲག་པོའི་མངོན་སྤྱོད་ཀྱི་སྔགས་སྒྲུབ་ཀྱི་བྱ་བ་རྣམས་ཁོ་བོས་བགྱི་བ་ལས་བླ་མ་རྣམས་ཀྱིས་གནང་གི་མེད་ཁོང་ཚོ་གློད་རོགས་ཞེས་བླ་མའི་ཕྱིར་རང་གི་སྲོག་ལ་བག་ཚ་བ་མེད་པར་གཉའ་གནོན་མཁན་ལ་ཞུ་བ་ཕུལ་བའང་མི་དབང་རྟོགས་བརྗོད་དུ་གསལ།

དེ་རྗེས་གོང་དུ་སྨྲས་པ་བཞིན་ཚེས་ཉེར་བཞི་ཉིན་དངོས་སུ་གཞུང་འབྲེལ་རང་བཞིན་གྱིས་དབུས་གཙང་གི་བླ་དཔོན་མང་དག་ཡོད་སར་རྙིང་ཆོས་བྱེད་མི་ཆོག་པ་དང་རྙིང་ཆོས་དང་འབྲེལ་བའི་སྐུ་གསུང་ཐུགས་བརྟེན་བདག་ཉར་མི་ཆོག་པའི་རྩ་ཚིག་བསྒྲགས་པ་དང་ཆབས་གཅིག ཉིན་དེའི་ནུབ་མོར་སྨིན་གླིང་ལོ་ཆེན་དྷ་རྨ་ཤྲཱི་ (༡༦༥༤–༡༧༡༧༽དང་། རྡོ་རྗེ་འཛིན་པ་བློ་བཟང་བསྟན་པའི་རྒྱལ་མཚན། གདུང་སྲས་པདྨ་འགྱུར་མེད་རྒྱ་མཚོ་རྣམས་ལྷ་ས་དཀྱིལ་ཆུའི་ཁར་བཀྲོངས། དེ་ནས་མི་རིང་བར་ཇུན་གར་བས་སྨིན་གླིང་གདུང་སྲ་སྐུ་གཞོན་གཅུང་ཡིད་བཞིན་ལེགས་གྲུབ་དང་ཕྱག་མཛོད་ཀུན་དགའ་ཀུན་དགའ་ཚུལ་ཁྲིམས། རྡོ་རྗེ་བྲག་རིག་འཛིན་ཆེན་མོ། རྣམ་གླིང་སྤྲུལ་སྐུ། དེ་བཞིན་ལྷ་བཟང་ཁང་གི་བློན་པོའི་གྲས་ནས་ངོ་ཞི་བ་དང་། པདྨ་ཚེ་རིང་། རྒྱང་རྩེ་ལྕང་ལོ་ཅན་པ། ཆང་ཁྱིམ་པ་སོགས་བཀྲོངས།

དེའི་རྗེས་སོར་དབུས་ཕྱོགས་ཀྱི་རྙིང་དགོན་རྡོ་རྗེ་བྲག་དང་། སྨིན་གྲོལ་གླིང་། ཆུ་ཤུར་ཐར་པ་གླིང་། གསང་སྔགས་བྱང་ཆུབ་གླིང་གིས་མཚོན་པའི་དགོན་པ་མང་པོ་རྩ་གཏོར་བཏང་། གུ་རུ་པདྨའི་སྒྲུབ་ཕུག་རྣམ་སྒོ་བརྩིགས་ནས་བཀག བོད་སྤྱིའི་དགོན་པ་བསམ་ཡས་དང་ལྔ་པ་ཆེན་པོའི་གསེར་གདུང་འཛམ་གླིང་རྒྱན་གཅིག་དང་དེ་བཞིན་ལྔ་པ་ཆེན་པོའི་སྐབས་གཞུང་ཕྱོགས་ནས་ཕྱག་བཏག་པའི་གླིང་བཅུ་གསུམ་དུ་གྲགས་པ་ཡང་གཏོར་རྩིས་བྱེད་སྐབས་སྟག་རྩེ་སྡེ་སྲིད་63ཀྱིས་ཞུ་བ་ནན་སྐུལ་བྱས་པའི་ངོར་བཞག།སྔོན་ཇུན་གར་ལྷ་སར་སླེབས་སྐབས་མི་སྐྱ་ཚོས་གྲྭ་བཙུན་གྱི་ཆས་སུ་བཞུགས་པ་དང་མི་འདྲ་བར་ད་ཆ་གྲྭ་བཙུན་ཚོས་མི་སྐྱའི་ཆས་སུ་བཞུགས་ནས་ཇུན་གར་ལས་ཐར་ཐབས་བྱེད་པ་སྐྱི་གཡའ་བའི་གནས་སུ་གྱུར། དེ་ཡང་སླེ་ལུང་གིས།63“སྦྱོང་དམག་རྣམས་ལྷ་སར་ཤོར་མ་ཐག་པའི་སྐབས་སུ་མི་ནག་རྣམས་ཀྱང་སྐྲ་བྲེགས་ཏེ་བན་ཆས་ལ་སྐྱབས་སུ་རེ་བ་དང་། གྲྭ་ཚང་གཏོར་དུས་ནས་བཟུང་སྟེ་ཞག་ཤས་ཀྱི་བར་དུ་གྲྭ་ཆས་ལེགས་གང་ཡིན་ལ་བཟུང་འཆང་དང་བཀག་སྡོམ་བྱས་བརྟེན་གྲྭ་པ་རྣམས་ཀྱང་མི་ནག་གི་ཆས་ལ་རེ་དགོས་པ་སོགས་གོ་ལྡོག་གི་འགྱུར་དུལ་ཤིན་ཏུ་བའི་སྐབས་སུ་འདུག” ཅེས་གསུངས་སོ། སྐབས་དེར་ཇུན་གར་བས་སྤྱིར་བོད་མི་དང་བླ་གྲྭ་ག་ཚོད་བསད་ཡོད་པ་དང་དགོན་པ་ག་ཚོད་གཏོར་ཡོད་པ། དེའི་ནང་ནས་རྙིང་ཕྱོགས་ཀྱི་བླ་གྲྭ་ག་ཚོད་བཀྲོངས་ཡོད་པ་དང་། དགོན་པ་ག་ཚོད་གཏོར་ཡོད་པ། ནང་རྟེན་ག་ཚོད་རྐུ་ཁྱེར་བྱས་པ་དང་། གསུང་རབས་ག་ཚོད་མེ་ལྷའི་ཞལ་དུ་བཏབ་པ་དང་ཆུ་ལ་བསྐྱུར་ཡོད་མེད་སོགས་ཨང་གྲངས་ཀྱི་ཚིག་ཐོ་གསལ་པོ་སུ་གཅིག་གིས་ཀྱང་ཁ་མཚོན་གཅོད་མི་ནུས་མོད། རྡོ་རྗེ་བྲག་དགོན་པ་64ལྟ་བུར་ཆ་མཚོན་ན་། མགོན་ཁང་སྲིད་གསུམ་རྣམ་རྒྱལ་ཕུད་པའི། ༡༽རིག་འཛིན་ལྷ་ཁང་། ༢༽ཉི་འོད་བདེ་ལྡན་ཞལ་རས་ལྷ་ཁང་། ༣༽བླ་མ་ལྷ་ཁང་། ༤༽ མཚན་བརྒྱད་ལྷ་ཁང་། ༥༽གཟིམ་ཆུང་ལྷ་ཁང་། ༦༽རག་སྐུ་ལྷ་ཁང་། ༧༽གཙང་ཁང་ཆེན་མོའི་རྟེན་དང་བརྟེན་པ་བཅས་པ་རྨིག་མེད་བཏང་། རིག་འཛིན་ཆེན་པོ་པདྨ་འཕྲིན་ལས་ཀྱིས་རྙིང་རྒྱུད་ཡོངས་རྫོགས་བཞེངས་ཀྱང་མིང་མེད་དུ་གྱུར། དམག་དཔོན་ཆོས་འཕེལ་ཇའི་སང་གིས་སྣེ་ཁྲིད་པའི་སོག་དམག་གིས་ཨོ་རྒྱན་སྨིན་གྲོལ་གླིང་65གི་ཆོས་གཞི་གསང་སྔགས་ཕོ་བྲང་མ་གཏོགས་གཙུག་ལག་ཁང་དང་། བླ་བྲང་ཆོས་འཁོར་ལྷུན་པོའི་སྤེན་བད་ཡན་ཆད་དང་རྒྱ་ཕིབས། མཆོད་རྟེན་ཆེན་མོའི་འཁོར་བཅུ་གསུམ་རྣམས་བཤིག ཕྱག་དཔེ་ཡོད་ཚད་ས་ལ་སྤུངས་ཏེ་སྒང་ལ་ཕར་འགྲོ་ཚུར་འགྲོ་བྱེད་དུ་བཅུག སྐུ་གསུང་ཐུགས་རྟེན་རྣམས་མེ་ལ་བསྲེགས་པ་དང་ཆུ་ལ་བསྐྱུར། ལྷ་ཁང་གཞན་གཏོར་སྐྱོན་མ་བྱུང་བ་རྣམས་ཀྱང་གྲ་ཕྱིའི་ཡུལ་མིའི་སྙིང་ལ་ཧོར་དམག་གི་གདོན་ཞུགས་ཏེ་ཧུར་བརྩོན་ཆེན་པོ་གཏོར། ལྷག་དོན། མི་དབང་གི་རྟོགས་བརྗོད་66ནང་དུ་རྙིང་དགོན་སླར་གསོ་ཐུབ་པ་ཉིས་བརྒྱ་ཙམ་བྱུང་གསུངས་པར་གཞིགས་ན་ཇུན་གར་པས་རྙིང་བསྟན་བསྣུབས་ཚུལ་དེ་གཞི་རྒྱ་ཆུང་ཆུང་ཞིག་རྩ་བ་ན་མིན། རིག་གནས་གསར་བརྗེ་ཆེན་པོ་ཕུད་པའི་རྙིང་བསྟན་ལ་གོད་ཆགས་འདི་ལས་ཆེ་བ་ཞིག་བྱུང་མྱོང་མེད་པ་རེད་བརྗོད་ནའང་སྐྱོན་ཅི་ཡོད༎

ད་དུང་ཇུན་གར་པས་སྐབས་དེར་དབུས་གཙང་ཁུལ་གྱི་བོད་མི་རྣམས་ཀྱི་འགྲོ་འདུག་ཚོགས་གསུམ་ཚང་མར་བཏང་འཛིན་བྱེད་ཅིང་། ལྷག་དོན་དེ་སྔ་རྙིང་ཕྱོགས་ཀྱི་ཆོས་དང་བླ་གྲྭ་བྱེད་མྱོང་མཁན་ཚོ་འཇིགས་སྐྲག་ངང་གནས་དགོས་པ་བྱུང་ཡོད་དེ། དེ་ཡང་། སྐལ་བཟང་གདུང་སེལ་དུ།67

“ཕྱིན་ཆད་ཁྱོད་རྣམས་གཉིས་ཚུན་སྡེབས་མི་རུང་། ། ཆོས་མིན་བྱ་བ་ནག་ཆང་བག་མེད་ལས། །
བསྟན་ལ་དགེ་བའི་བྱ་བ་བྱས་སྲིད་ཚེ། །རང་རང་སྲོག་ལ་རྒོལ་བའི་ལུང་བསྒྲགས་ཏེ། །
མདའ་མདུང་མཚོན་ཆ་འཇིགས་པའི་འཕང་བརྟེག་གིས། ། ངུར་སྨིག་མཚམས་སྤྲིན་ས་ལ་ལྷུང་འདྲ་བའི། །
གསུམ་ལྡན་འདུས་པའི་ཚོགས་རྣམས་ཕྱོགས་སུ་གཏོར།།”

འདི་དང་ཕྱོགས་མཚུངས། སླེ་ལུང་བཞད་པའི་རྡོར་རྗེས་ཀྱང་དེ་སྐབས་ཀྱི་གནས་སྟངས་དེ་ “བླ་དཔོན་རྣམས་སྡེ་སྲིད་ཁྲི་འདོན་མ་གྲུབ་ཀྱི་བར་སྡོད་དགོས་ཀྱི་རྒྱུ་མཚན་བྱུང་སོང་བར་སྟག་རྩེ་བརྒྱུད་དེ་བསླབ་དོན་ཞུས་པས་དཔོན་རྣམས་ནས་དགོངས་པ་འཁྲོལ། ལྷ་ས་ནས་འཐོན་དུས་བཙོན་ཁང་ནས་འཐོན་པའི་ཚོད་ཙམ་བྱུང་”ཞེས་གསུངས།”68
དེ་བཞིན་དགེ་ཕྱོགས་ཀྱི་བསྟན་འཛིན་རྙིང་བསྟན་ཉམས་ལེན་གནང་མཁན་རྣམས་ཀྱང་བློ་གཡེང་དང་འཇིག་སྐྲག་ངང་བཞུགས་དགོས་པ་བྱུང་འདུག་ཏེ། དེ་ཡང་སླེ་ལུང་མཆོག་གིས69“འདི་སྐབས་ནས་བཟུང་སྟེ་རྒྱ་དམག་མ་འབྱོར་གྱི་བར་དུ་ཕྱི་ལྟས་སུ་རང་ཉིད་དགེ་ལུགས་ཀྱི་བ་མར་སོང་ཞིང་། སྡེ་སྲིད་ནས་ཀྱང་གཟིགས་པ་ལེགས་པ་བཅས་ཡིན་མདོག་ཁ་ཡང་ནང་ཚགས་སུ་ཉེན་དྭོགས་ཤིན་ཏུ་ཆེ་ཞིང་བློ་གཡེང་དང་འོག་འགྱུ་ཁོ་ནའི་ངང་དུ་འགྲོ་དགོས་པས་མིག་གནམ་ལ་ཧྲིག་གེ་ཞིག་ཙ་ན་རང་ཡོང་བསམ་པ་ཁོ་ན་དང་། དགོན་གཤམ་དུ་རྟ་པ་གཅིག་ཡོངས་ཀྱང་དོགས་ཟོན་བྱེད་དགོས་པའི་བྱེའུ་ཚེར་མའི་སྟེང་དུ་ཉལ་བ་ལྟ་བུའི་ངང་དུ་སོང་།” ཞེས་གསུངས་པས་དགེ་ལུགས་དང་རྙིང་མ་གཉིས་ཀ་ཉམས་ལེན་མཛད་མཁན་ཞིག་གི་སྐབས་དེའི་འཇིགས་སྐྲག་དང་མཛད་མཐོང་ཐུབ།

རྡོ་རྗེ་བྲག་ལ་སོགས་པའི་རྙིང་ཕྱོགས་ཀྱི་དགོན་པའི་བདག་དབང་འབྲས་སྤུངས་སོགས་དགེ་ལུགས་ཀྱི་དགོན་སྡེ་ཁག་ལ་སྤྲད་པ་དང་། དགོན་པའི་ནང་རྟེན་རིག་དངོས་གཏོས་ཆེ་བ་སོག་པོའི་ཇག་དཔོན་ཚོས་རྐུས་འཁྱེར་བྱས་ནས་ཤིང་ཅང་གི་ཡི་ལི་(lili)70བྱ་བར་ཁྱེར་བ་དང་། བཀའ་བསྟན་ལ་སོགས་སྐུ་གསུང་ཐུགས་རྟེན་མང་པོ་ཞིག་རྗེ་དྲུང་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས་སོགས་དགེ་ཕྱོགས་བླ་གྲྭ་ཁག་ལ་ཕུལ།

དེ་སྐབས་སྨིན་གླིང་གཏེར་ཆེན་གྱི་སྲས་མོ་མི་འགྱུར་པད་སྒྲོན་༼༡༦༩༩–༡༧༦༩༽དང་། གདུས་སྲས་རིན་ཆེན་རྣམ་རྒྱལ་༼༡༦༩༤–༡༧༥༨༽གཉིས་འབྲས་ལྗོངས་དང་ཁམས་སོ་སོར་དཀའ་སྡུག་ཚད་མེད་འོག་བྱོལ་ལ་ཕེབས་དགོས་བྱུང་བ་ཡང་རང་རང་གི་རྣམ་ཐར་ནང་གསལ། དེ་དང་ཕྱོགས་མཚུངས། རྙིང་མའི་བླ་མ་གཏེར་སྟོན་ཉི་གྲགས་སྐུ་ཕྲེང་གཉིས་པ་དང་། ཆོས་རྗེ་གླིང་པ (༡༦༨༢–༡༧༢༠། དེ་བཞིན་རིག་འཛིན་དཔལ་ལྡན་བཀྲ་ཤིས་༼༡༦༨༨–༡༧༤༣༽སོགས་དབུས་ནས་ཕྱོགས་གང་སར་བྲོས་དགོས་པོ་བྱུང་འདུག་ཏེ། དེ་ཡང་རིག་འཛིན་དཔལ་ལྡན་བཀྲ་ཤིས་ཀྱིས།71“དེ་དག་གི་སྐབས་སུ་རྐྱེན་བཟང་ངན་འབྲིང་གསུམ་དུ་མ་ཞིག་བྱུང་ཞིང་། ཕྱི་རྐྱེན་མེ་བྱའི་ལོར་ལ་བསྟན་སྲིད་སྤྱི་ལ་གནོད་པའི་མཐའ་དམག་ལུད་ཅིང་བོད་ཁམས་ཡོངས་ཀྱི་བདེ་སྐྱིད་བཅོམ་པ་དང་། ནང་རྐྱེན་སྒོ་མང་ཁྲི་པ་ཅུང་གར་བློ་བཟང་ཕུན་ཚོགས་དང་དགེ་སྐོས་ཀླུ་འབུམ་བསྟན་པ་ཡར་འཕེལ་གཉིས་ནི། ཉམས་ཆུང་གྱི་ན་བ་བདག་གི་དགྲ་ཟླར་མཐོ་བ་ཅི་སྨོས་ཏེ་རྒྱལ་དབང་པདྨ་འབྱུང་གནས་དང་གངས་ཅན་མགོན་པོ་རྒྱལ་དབང་ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པ་ངག་དབང་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོ་གཉིས་དགྲ་ཟླར་མཐོང་དྲགས་པ་དང་། གསང་རྐྱེན་རྨི་ལམ་གྱི་འཚུབ་འགྱུར་སོགས་རྐྱེན་དུ་མས་ལྷོངས་པ་ལ་བརྟེན་ནས། གསེར་འཕྱང་ལོ་ཡི་མཇུག་མ་དང་། །ས་ཁྱིའི་ལོ་འགོར་དགྲ་བྱུང་སྟེ། །དབུས་ནས་ཁམས་ཀྱི་ཕྱོགས་སུ་བྲོས། ། སྲིན་མོ་རྫོང་གི་གནས་སུ་སླེབས། །” ཅེས་གསུངས་པས་རྙིང་ཕྱོགས་ཀྱི་བླ་གྲྭ་རྣམ་རང་གི་སྲོག་མགོ་ཨེ་ཐོན་གྱིས་ཕྱོགས་གང་སར་བྲོས་བྱོལ་ལ་ཕེབས་དགོས་པའི་དུས་ངན་ཞིག་བྱུང་འདུག

མཇུག་སྡོམ།

མདོར་ན་ཇུན་གར་རྒྱལ་པོ་ཚེ་དབང་རབ་བརྟན་གྱིས་བོད་དུ་དམག་བཏང་དགོས་པའི་དམིགས་ཡུལ་ངོ་མ་ནི་རང་གི་དབང་ཤུགས་རྒྱ་སྐྱེད་ཁོ་ན་ཡིན་པ་ལས་བསྟན་པ་ལ་དག་ཐེར་ཟེར་བ་སོགས་ཁ་ཙམ་གྱི་དྲིལ་བསྒྲགས་ཡིན། གནད་དོན་དངོས་ནི་ཚེ་དབང་རབ་བརྟན་གྱིས་བོད་བཙན་བཟུང་གི་འཆར་གཞི་དེ་ལམ་ལྷོངས་བྱུང་དང་མ་བྱུང་དེ་ཁོ་པར་རྒྱབ་སྐྱོར་བྱེད་མཁན་གྱི་སེར་འབྲས་དང་བཀྲ་ལྷུན་སོགས་དགེ་ཕྱོགས་ཀྱི་བླ་གྲྭ་ཁག་ལ་རག་ལས་པས་དེ་དག་གི་བསམ་དོན་བསྒྲུབ་རྒྱུ་དེ་ཡང་ཁོ་པར་མཚོན་ན་མ་བྱེད་རང་བྱེད་ཀྱི་ལས་འགན་ཞིག་ཡིན། དེ་སྐབས་ཀྱི་བླ་གྲྭ་ཁག་གི་ནང་ནས་གནད་ཡོད་མི་སྣ་ཉུང་ཤས་ཤིག་ནི་ཁ་ནས་སངས་རྒྱས་ཀྱི་བསྟན་པ་དང་སེམས་ཅན་གྱི་དོན་བརྗོད་ཀྱང་དོན་ལག་ལེན་ལ་རང་ལྟ་མཆོག་འཛིན་གྱིས་རང་ཕྱོགས་རྒྱལ་ཐབས་དང་གཞན་ཕྱོགས་མགོ་རྡུང་རྒྱུར་བག་ཚ་བ་མེད་ཅིང་བོད་རྒྱལ་ཁབ་དང་མི་རིགས་སོགས་ཀྱི་འདུ་ཤེས་ནི་ཏིལ་འབྲུ་ཙམ་ཡང་མེད། དེ་བས་ཡ་མཚན་པ་ཞིག་ནི་ཇུན་གར་བས་རྙིང་ཕྱོགས་ཀྱི་བསྟན་པ་རྨིག་མེད་དུ་བཅོམ་པ་དང་། བསྟན་པའི་རྐང་འཛིན་པའི་བསྟན་འཛིན་གྱི་སྐྱེས་བུ་མང་པོ་བཀྲོངས་ལ་ཉེ་སྐབས་དགེ་ཕྱོགས་ཀྱི་བླ་མ་གཅིག་གིས་ཀྱང་ཇུན་གར་གྱི་ཇག་དཔོན་ཚོར་རྙིང་མའི་བླ་མའི་སྐུ་སྲོག་ལ་ཉེས་སྐྱོན་མི་ཡོང་བའི་རེ་སྐུལ་བྱས་མེད་པ་མ་ཟད། པཎ་ཆེན་བློ་བཟང་ཡེ་ཤེས་དང་འཇམ་དབྱངས་བཞད་པ་སོགས་གནད་ཡོད་ཀྱི་བླ་མ་ཚོའི་རྣམ་ཐར་ནང་རྙིང་བསྟན་བསྣུབས་པ་སོགས་གང་ཡང་བཀོད་མེད། སྐབས་དེར་ལྷག་བསམ་ཟོལ་མེད་ཀྱི་དཔལ་བོ་གཅིག་བྱུང་བ་ནི་ཕོ་ལྷ་བསོད་ནམས་སྟོབས་རྒྱལ་ཉག་གཅིག་ཡིན། ཁོང་གིས་རང་གི་སྲོག་དམར་པོ་དགྲ་བོའི་ལག་ཏུ་ཡོད་ཀྱང་འཇིགས་ཞུམ་མེད་པར་རྡོ་རྗེ་བྲག་རིག་ཛིན་ཆེན་པོའི་སྐུ་སྲོག་སྐྱོབས་ཐབས་མཛད་འདུག།གང་ལྟར་ཆོས་ཀྱིས་སྲིད་ལ་རྒྱབ་བརྟེན། སྲིད་ཀྱིས་ཆོས་ལ་རྒྱབ་བརྟེན་པས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ཕྱོགས་ཞེན་གྱི་མེ་ལྕེ་འབར། དེའི་མཇུག་འབྲས་ནི་གཞན་རྩ་མེད་བཟོ་ཐབས་དང་རང་རྒྱལ་ཐབས་ཁོ་ན་ཡིན།

དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆ། Bibliography

  • ཞྭ་སྒབ་པ་དབ་ཕྱུག་བདེ་ལྡན། <<བོད་ཀྱི་སྲིད་དོན་རྒྱལ་རབས།>> ཀ་ལོན་སྤུངས། ༡༩༧༦
  • རྒྱལ་མ་ོའབྲུག་པ། <<བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་གླེང་བའི་གཏམ།>> མི་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༡༩༩༥
  • ངག་དབང་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོ། <<བྱང་པ་རིག་འཛིན་ངག་གི་དབང་པོའི་རྣམ་ཐར་ངོ་མཚར་བཀོད་པ་རྒྱ་མཚོ།>> BDRC.
  • ངག་དབང་བཀྲ་ཤིས། <<འཇམ་དབྱངས་བཞད་པའི་རྡོ་རྗེའི་རྣམ་ཐར་ཐར་པ་ཡོངས་སུ་བརྗོད་པའི་གཏམ་དུ་བྱ་བ་དད་པའི་སྒོ་འབྱེད་ཀེེེེེ་ཏ་ཀའི་འཕྲེང་བའམ་རྣམ་ཐར་བཙན་མོ་མ།>> དཔེ་གཟུགས། BDRC.
  • ངག་དབང་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོ། <<ཟ་ཧོར་གྱི་བནྡེ་ངག་དབང་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོའི་འདི་སྣང་འཁྲུལ་པའི་རོལ་རྩེད་རྟོགས་བརྗོད་ཀྱི་ཚུལ་དུ་བཀོད་པ་དུ་ཀཱུ་ལའི་གོས་བཟང་། གླེགས་བམ་དང་པོ།>> སེར་གཙུག་ནང་བསྟན་དཔེ་རྙིང་འཚོལ་བསྡུ་ཕྱོགས་སྒྲིག་ཁང་གིས་བསྒྲིགས། པོད། ༥ ཀྲུང་གོ་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༠༩
  • མཁན་པོ་ཆོས་དབྱིངས། <<ཐུབ་བསྟན་རྡོ་རྗེ་བྲག་གི་ཆོས་འབྱུང་།>> BDRC.
  • ཡར་རྗེ་ཨོ་རྒྱན་གླིང་པ། <<བཀའ་ཐང་སྡེ་ལྔ།>>མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༡༩༩༧
  • བདུད་འཇོམས་འཇིགས་བྲལ་ཡེ་ཤེས་རྡོ་རྗེ། <<བདུད་འཇོམས་ཆོས་འབྱུང་།>> སེ་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།
  • ཐའུ་ཀྭན་བློ་བཟང་ཆོས་ཀྱི་ཉི་མ། <གསུང་འབུམ་པོད། >> ༼ག་པ༽ ཟབ་རྒྱས་དཔེ་ཚོགས་ཁང་གིས་དཔར།
  • ལོ་ཆེན་དྷ་རྨ་ཤྲཱི། <<གཏེར་ཆེན་ཆོས་ཀྱི་རྒྱལ་པོའི་རྣམ་ཐར་དད་པའི་ཤིང་རྟ།>> BDRC.
  • སླེ་ལུང་བཞད་པའི་རྡོར་རྗེ། ཆེ་མཆོག་འདུས་པ་རྩལ་གྱི་རྣམ་ཐར། དབུ་མེད། BDRC.
  • རིག་འཛིན་པདྨ་འཕྲིན་ལས། <<དགེ་སློང་བྱ་བྲལ་བ་པདྨ་འཕྲིན་ལས་རང་ཉིད་ཀྱི་རྟོགས་པ་བརྗོད་པ་རབ་དཀར་ཤེལ་གྱི་མེ་ལོང་།>> བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༡༧
  • དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས། <<དུང་དཀར་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ།>> ཤེས་རིག་དཔར་ཁང་། ༢༠༠༤
  • ཐུབ་བསྟན་རྒྱལ་མཚན། <<རྙིང་མའི་གསུང་འབུམ་དཀར་ཆག >> ལྷ་ས། ༡༩༩༢
  • ཀློང་རྡོལ་ངག་དབང་བློ་བཟང་། <<གསུང་འབུམ>> BDRC.
  • འཇམ་དབྱངས་བཞད་པ་ངག་དབང་བརྩོན་འགྲུས། <<འཇིགས་བྱེད་ཆོས་འབྱུང་།>> སྒོ་མང་དཔེ་མཛོད་ཁང་།
  • ཆབ་མདོ་ཤེས་རབ། <<ཡེར་ཁེན་དེ་སྡེ་པ་གཞུང་གི་ཁྱབ་ཁོངས་ཡིན་ནམ། >> https://bodrigpa.org
  • བསྟན་འཛིན་ཉི་མ། <<ཨོར་རོད་ཇུན་གར་གྱི་རྒྱལ་རབས་སོགས་མདོར་བསྡུས་སུ་བཀོད་པ་དད་པའི་ཤིང་རྟ།>> BDRC.
  • དཀོན་མཆོག་འཇིགས་མེད་དབང་པོ། <<མཁས་ཤིང་གྲུབ་པའི་དབང་ཕྱུག་ཀུན་མཁྱེན་འཇམ་དབྱངས་བཞད་པའི་རྡོ་རྗེའི་རྣམ་ཐར་ངོ་མཚར་སྐལ་བཟང་འཇུག་ངོགས།>>BDRC
  • སུམ་པ་མཁན་པོ་ཡེ་ཤེས་དཔལ་འབྱོར། <<མཚོ་སྔོན་ལོ་རྒྱུས།>> མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།
  • བྲག་དཀར་རྟ་སོ་ཆོས་ཀྱི་དབང་ཕྱུག། <<དག་སྣང་ཀུན་དགའི་འདོད་འཇོ། >>BDRC.
  • སླེ་ལུང་བཞད་པའི་རྡོ་རྗེ། <<རིག་འཛིན་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས་ཀྱི་རྟོགས་བརྗོད།>> སླེ་ལུང་ཆོས་སྐོར་གཅེས་སྐྱོང་ཁང་། ༢༠༠༩
  • ལྕེ་ནག་ཚང་ཧུཾ་ཆེན་དང་ཡེ་ཤེས་འོ་ཟེར་གྱིས་བསྒྲིགས། <<རེབ་གོང་སྔགས་མང་ལོ་རྒྱུས་ཕྱོགས་བསྒྲིགས།>> མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༠༤
  • ཧོར་ཁང་བསོད་ནམས་དཔལ་འབར། <<མིང་དབང་རྟོགས་བརྗོད་>>ཀྱི་སྙིང་དོན་ཚིག་བསྡུས་བློ་གསར་གཞོན་ནུ་མགུ་བའི་རོལ་དབྱངས། ཀྲུང་གོ་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༡༩༩༩
  • ཆོས་འཕེལ། <<གངས་ཅན་བོད་ཀྱི་གནས་བཤད་ལམ་ཡིག་གསར་མ་>> མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༠༢
  • བསྟན་པའི་སྒྲོན་མེ། <<ཨོ་རྒྱན་སྨིན་གྲོལ་གླིང་གི་དཀར་ཆག>> ཀྲུང་གོ་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༡༩༩༢
  • རྒྱལ་སྲས་རིན་ཆེན་རྣམ་རྒྱལ། <<རྣམ་ཐར་སྐལ་བཟང་གདུང་སེལ།>> BDRC.
  • སྟག་ལྷ་ཕུན་ཚོགས་བཀྲ་ཤིས། <<རྒྱའི་ཡིག་ཚང་ནང་གསལ་བའི་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་རབས་གསལ་བའི་མེ་ལོང་།>> རྡ་རམ་སཱ་ལ། ༡༩༧༣

དབྱིན་སྐད་ཐོག་ཡོད་པའི་དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆ།

  • Perdue, Peter C, China Marches West: The Qing Conquest of Central Eurasia, Harvard University Press. 2005. USA.
  • Desideri, Ippolito, On Account of Tibet, Routledge, 1932. London.
  • Peter, Luciano, China and Tibet in the Early XVIIIth Century: History of the Establishment of Chinese Protectorate in Tibet, Brill, 1972. Leiden.
  • Dorji, Lhagvasuren, History and comtemporary Situation of Oirat Buddhist Monasteries in Western Mongolia, PhD Dissertation. 2020. Eötvös Loránd University.
  • Paulenz, Kollmar, History Writing and the making of Mongolian Buddhism, Archiv Für Religionsgeschinchte, 2018. Journal Article.
  • Humphrey, Caroline, “Vital Force: The Story of Dugar Jaisang and Popular Views of Mongolian-Tibetan Relations from Mongolian Perspective,” In the Mongolia-Tibet Interface, Opening New Research Terrains in Inner Asia. PIATS 2003. Ed. Uradyn E. Bulag and Hildegard Diemberger, Leiden and Boston. 159-173.
  1. བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་གླེང་བའི་གཏམ། ཤོག ༣༣༥ []
  2. རིག་འཛིན་ངག་གི་དབང་པོའི་རྣམ་ཐར། པོད། ཉ ཤོག ༨༠༢-༨༠༣ []
  3. སྲིད་དོན་རྒྱལ་རབས། ༣༧༧ []
  4. རྣམ་ཐར་བཙན་མོ་མ། ཤོག ༩༡ [] []
  5. བྱང་གཏེར་ཆོས་འབྱུང་། ཤོག []
  6. བཀའ་ཐང་སྡེ་ལྔ། ཤོག ༢༩༨ []
  7. བདུད་འཇོམས་ཆོས་འབྱུང་། ཤོག ༤༩༡ []
  8. རྒྱལ་དབང་ལྔ་པ་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོའི་གསུང་འབུམ། པོད། ༥  ཤོག་གྲངས། ༣༢ []
  9. རིག་འཛིན་ངག་གི་དབང་པོའི་རྣམ་ཐར། པོད། ཉ ཤོག ༧༣༥ []
  10. བྱང་གཏེར་ཆོས་འབྱུང་། ཤོག ༥༠༧ []
  11. ཐའུ་ཀྭན་གྲུབ་མཐའ། དེབ་གཟུགས།་ ཤོག ༧༠ []
  12. གཏེར་བདག་གླིང་པའི་རྣམ་ཐར། དཔེ་གཟུགས། ཤོག ༧༩ []
  13. ཆེ་མཆོག་འདུས་པ་རྩལ་གྱི་རྣམ་ཐར། དབུ་མེད། ཤོག ༩ ནས། ༡༠ []
  14. པདྨ་འཕྲིན་ལས་ཀྱི་རྟོགས་བརྗོད། ཤོག ༨༢ []
  15. པདྨ་འཕྲིན་ལས་ཀྱི་རྟོགས་བརྗོད། ཤོག ༡༨༦ ནས། ༡༨༧ []
  16. གཏེར་བདག་གླིང་པའི་རྣམ་ཐར། དཔེ་གཟུགས། ༩༣ []
  17. གཏེར་བདག་གླིང་པའི་རྣམ་ཐར། དཔེ་གཟུགས། ཤོག ༡༡༣ []
  18. པདྨ་འཕྲིན་ལས་ཀྱི་རྟོགས་བརྗོད། དེབ་གཟུགས། ༢༣༣ []
  19. དུང་དཀར་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ། ཤོག ༥༨༠ []
  20. ཐའུ་ཀྭན་གྲུབ་མཐའ། དེབ་གཟུགས། ཤོག ༧༨ ནས། ༧༩ []
  21. དག་སྣང་ཀུན་དགའི་འདོད་འཇོ། དཔེ་གཟུགས། ཤོག ༧༣༣ ནས། ༧༣༤ []
  22. ཆེ་མཆོག་འདུས་རྩལ་གྱི་རྣམ་ཐར། དབུ་མེད། ཤོག ༩ []
  23. གཏེར་བདག་གླིང་པའི་གསོལ་དཔོན་བློ་བསལ་རྒྱ་མཚོའམ་མཚན་གཞན་ཆེ་མཆོག་འདུས་པ་རྩལ། []
  24. སྲིད་དོན་རྒྱལ་རབས། ཤོག ༤༢༩ []
  25. རྙིང་མའི་གསུང་འབུམ BDRC W19822 ཤོག ༢༧༢ []
  26. གཏེར་བདག་གླིང་པའི་རྣམ་ཐར། ཤོག ༡༡༥ ནས། ༡༡༦ []
  27. ཀློང་རྡོལ་ངག་དབང་བློ་བཟང་། གསུང་འབུམ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས། པོད། ཆ། ཤོག ༢༠ []
  28. སྲིད་དོན་རྒྱལ་རབས། ཤོག ༤༥༧ []
  29. ཆེ་མཆོག་འདུས་པ་རྩལ་གྱི་རྣམ་ཐར།  དབུ་མེད། ༡༧ ནས། ༡༨ []
  30. པདྨ་འཕྲིན་ལས་ཀྱི་རྟོགས་བརྗོད། སྨད་ཆ། ཤོག ༣༢༣ []
  31. རྣམ་ཐར་བཙན་མོ་མ་། ཤོག ༧༠ []
  32. རྣམ་ཐར་དེ་རང་། ཤོག་ངོས ༧༥ []
  33. རྣམ་ཐར་དེ་རང་། ཤོག་ངོས ༧༥ []
  34. འཇིགས་བྱེད་ཆོས་འབྱུང་། སྒོ་མང་དཔེ་མཛོད་ཁང་། ཤོག ༣༣༣ []
  35. China marches West pp. 102-103. []
  36. ཁོ་རང་ཆུང་དུས་གཙང་བཀྲ་ཤིས་ལྷུན་པོར་གྲྭ་པར་ཞུགས་ཤིང་སློབ་སྦྱོང་ཡུན་རིང་བྱས་པ་དང་། སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོ་དང་གྲོགས་པོ་ཡིན་པར་བཤད། []
  37. ཆབ་མདོ་ཤེས་རབ། https://bodrigpa.org/archives/2648 []
  38. ཨོ་རོད་ཇུན་གར་གྱི་རྒྱལ་རབས། དཔེ་གཟུགས། ཤོག ༢ []
  39. སྐལ་བཟང་འཇུག་ངོགས། ཤོག ༢༧༡ []
  40. མཚོ་སྔོན་ལོ་རྒྱུས། ཤོག ༢༡ []
  41. Caroline Humphrey ཡིས་བྲིས་པའི་རྩོམ་ཡིག “Vital Force: The story of Sugar Jaisang and Popular Views of Mongolian-Tibetan Relations from Mongolian Perspectives” (ཞེས་པར་གདུགས་དཀར་ཇའི་སང་ནི་སོག་པོ་དང་ཨུ་རུ་སུའི་ནང་གི་Buryat Republic གཉིས་ནང་གཏམ་རྒྱུད་ནང་གི་དཔལ་བོ་ལྟ་བུ་ཆགས། ཁོ་པས་བོད་དུ་བསྐྱོད་ནས་རྙིང་མའི་བཙོག་གྲིབ་སེལ་བར་བྱས་ནས་དགེ་ལུགས་ཀྱིས་དབང་འཛིན་གཙོ་བོ་བྱེད་པ་སླར་གསོ་བྱས་ཟེར། []
  42. བཞད་པའི་རྡོ་རྗེའི་རྟོགས་བརྗོད༎ ཤོག ༢༤༩ []
  43. On Account of Tibet, pp. 150-151. []
  44. On Account of Tibet, p.153. []
  45. བཞད་པའི་རྡོ་རྗེེའི་རྟོགས་བརྗོད། ཤོག ༢༥༦ []
  46. China and Tibet in the Early XVIIIth Century, p. 46. []
  47. On Account of Tibet, p. 157. []
  48. བཞད་པའི་རྡོ་རྗེའི་རྟོགས་བརྗོད། ཤོག ༢༦༦ []
  49. བཞད་པའི་རྡོེ་རྗེའི་རྟོགས་བརྗོད།་༢༧༣ []
  50. དག་སྣང་ཀུན་དགའི་འདོད་འཇོ། ཤོག ༧༣༤ []
  51. Kollmar Paulenz ཡི་རྩོམ་ཡིག “History Writing and the making of Mongolian Buddhism”༼ཞེས་པའི་ཤོག་གྲངས། ༡༤༥ ལྟར་ན་སོག་པོའི་རྒྱལ་རབས་ནང་ཞྭ་དམར་པོ་བརྗོད་དུས་ས་སྐྱ་དང་། བཀའ་བརྒྱུད་དང་། རྙིང་མ། དེ་བཞིན་ཇོ་ནང་ལ་གོ་གི་ཡོད་པར་བཤད་ཀྱང་། འདིར་གཙོ་ཆེར་རྙིང་མ་རང་ལ་གོ་དགོས་པར་མངོན།༽ []
  52. China Marches West: Qing Conquest of Central Eurasia. p.123. []
  53. ཆེ་མཆོག་འདུས་པ་རྩལ་གྱི་རྣམ་ཐར། དབུ་མེད། ཤོག []
  54. ཁོ་པ་ནི་ཇུན་གར་རྒྱལ་པོ་གཉིས་པ་ཨིར་ཏི་ནི་བ་ཏུར (Erdneni Batur b.–1634) གྱི་བུ་སངས་རྒྱས་བཀྲ་ཤིས་ཀྱི་བུ་ཡིན་ཅིང་། ཆུང་དུས་ནས་བོད་དུ་སློབ་སྦྱོང་ལ་སླེབས་ནས་འཇམ་དབྱངས་བཞད་པ་སོགས་བླ་མ་བསྟེན། རྗེས་སོར་སྒོ་མང་གི་མཁན་ཐོག་༣༤་པ་ཆགས། སྒོ་མང་གི་གདན་རབས་ནང་དུ་ཁོ་རང་གི་རྣམ་ཐར་ཏོག་ཙམ་བཀོད་འདུག ཁོ་རང་གི་རྣམ་ཐར་ངོ་མ་དེ་སོག་པོའི་རྒྱལ་ཡོངས་དཔེ་མཛོད་ཁང་དུ་ཡོད་པར་བཤད་ཀྱང་ལག་ཏུ་མ་སོན། Lhagvasuren Dorji ཡི་༢༠༢༠ལོའི་འབུམ་རམས་ཆེད་རྩོམ་<<History and Contemporary Situation of Oirat Buddhist Monasteries in Western Mongolia>>ནང་འཁོད་པར་གཞིགས་ན་བློ་བཟང་ཕུན་ཚོགས་ཇུན་གར་གྱི་ཡུལ་དུ་ཞྭ་སེར་བསྟན་པ་སྤེལ་མཁན་གྱི་བླ་མའི་ནང་གི་གལ་ཆེན་གཅིག་ཡིན་པར་བཤད་འདུག རྩོམ་ཡིག་འདིའི་ཤོག་གྲངས། ༥༧ ལ་ལྟོས། []
  55. China and Tibet in the Early XVIIIth Century. p. 53. []
  56. རེབ་གོང་སྔགས་མང་ལོ་རྒྱུས་ཕྱོགས་བསྒྲིགས། ཤོག ༦༩༡ []
  57. མིང་དབང་རྟོགས་བརྗོད་>>ཀྱི་སྙིང་དོན་ཚིག་བསྡུས་བློ་གསར་གཞོན་ནུ་མགུ་བའི་རོལ་དབྱངས་བཞུགས་སོ། ཤོག་གྲངས། ༦༠ []
  58. སྐལ་བཟང་འཇུག་ངོགས། དཔེ་གཟུགས། p. 274 []
  59. དུང་དཀར་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ། ཤོག ༨༧༦ []
  60. བཞད་པའི་རྡོ་རྗེའི་རྟོགས་བརྗོད་སྐལ་བཟང་དགའ་སྟོན། ཤོག ༢༦༨ []
  61. བཞད་པའི་རྡོ་རྗེའི་རྟོགས་བརྗོད་སྐལ་བཟང་དགའ་སྟོན། ཤོག ༢༦༩ []
  62. མིང་དབང་རྟོགས་བརྗོད། ཀྱི་སྙིང་དོན་ཚིག་བསྡུས་བློ་གསར་གཞོན་ནུ་མགུ་བའི་རོལ་དབྱངས། ཤོག་གྲངས། ༥༢ []
  63. བཞད་པའི་རྡོ་རྗེའི་རྟོགས་བརྗོད་སྐལ་བཟང་དགའ་སྟོན། ཤོག ༢༧༣ [] []
  64. གངས་ཅན་བོད་ཀྱི་གནས་བཤད་ལམ་ཡིག་གསར་མ་ལས་ལྷོ་ཁ་ས་ཁུལ་གྱི་གནས་ཡིག ཤོག ༡༡ []
  65. ཨོ་རྒྱན་སྨིན་གྲོལ་གླིང་གི་དཀར་ཆག ཤོག ༦ []
  66. མིང་དབང་རྟོགས་བརྗོད། ཀྱི་སྙིང་དོན་ཚིག་བསྡུས་བློ་གསར་གཞོན་ནུ་མགུ་བའི་རོལ་དབྱངས། ཤོག ༧༤ []
  67. རྒྱལ་སྲས་རིན་ཆེན་རྣམ་རྒྱལ་གྱི་རྣམ་ཐར་སྐལ་བཟང་གདུང་སེལ་བཞུགས་སོ། ཤོག ༡༠ []
  68. བཞད་པའི་རྡོ་རྗེའི་རྟོགས་བརྗོད་སྐལ་བཟང་དགའ་སྟོན། ཤོག ༢༧༦ []
  69. བཞད་པའི་རྡོ་རྗེའི་རྟོགས་བརྗོད་སྐལ་བཟང་དགའ་སྟོན། ཤོག ༢༨༦ []
  70. རྒྱའི་ཡིག་ཚང་ནང་གསལ་བའི་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་རབས་གསལ་བའི་མེ་ལོང་། ཤོག ༦༣༩ []
  71. རེབ་གོང་སྔགས་མང་གི་ལོ་རྒྱུས་ཕྱོགས་བསྒྲིགས། ཤོག ༦༩༡ []

OpenEdition suggests that you cite this post as follows:
Stéphane Arguillère (April 7, 2023). སོག་པོ་ཇུན་གར་བས་བོད་ལ་བཙན་འཛུལ་གྱིས་སྔ་འགྱུར་རྙིང་མའི་བསྟན་པ་བསྣུབས་པའི་རྒྱུ་མཚན་དང་དེའི་རྒྱབ་ལྗོངས་ལ་དཔྱད་པ།. Northern Treasures Histories. Retrieved March 23, 2025 from https://doi.org/10.58079/oper


Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.